Hella Haasse - Een gevaarlijke verhouding

Tja hoe gaat dat. Je leest een boek voor de leesclub over Belle van Zuylen (De liefde dus van Joke J.Hermsen). Je leest een essay over dat boek van dezelfde schrijfster Joke J.Hermsen in het boek Heimwee naar de mens. Onder dezelfde noemer ('Achttiende-eeuwse briefgeheimen) staat ook een essay over het boek Les Liaisons Dangereuses van Choderlos de Laclos. En daarin wordt een boek van Hella Haasse genoemd: Een gevaarlijke verhouding, of Daal en Bergse brieven. Een serieuze vorm van boekhoppen dus!

In Les Liaisons Dangereuses wordt een vrouw ten tonele gevoerd, de markiezin de Merteuil, die wraak wil nemen op haar ex-minnaar, de graaf De Gercourt. Hij heeft haar gedumpt voor een ander. Zij voert deze wraak uit door een andere ex-minnaar, vicomte de Valmont, over te halen de nieuwe, piepjonge en maagdelijke verloofde van De Gercourt te veroveren en ontmaagden. Ze zet hiermee een ketting van ontwikkelingen in gang die uiteindelijk leiden tot waanzinnig geworden vrouwen, de dood van De Valmont en de maatschappelijke ondergang van de markiezin zelf. Aan het eind van het boek laat de Laclos zijn van haar troon gevallen heldin, verminkt door de pokken, naar Holland vluchten.

Hella Haasse pakt de handschoen op en bedenkt dat de markiezin in een (fictief) landhuis achter de Daal- en Bergselaan in Den Haag terecht gekomen is: de villa Valmont. Via brieven voert zij een correspondentie met de markiezin waarbij ze probeert deze meedogenloze, egoistische vrouw te zien als een slachtoffer van haar tijd. Ze speelt hiermee een spel tussen fictie en werkelijkheid; ze maakt van een fictief persoon een vrouw van vlees en bloed maar doet dat in een (nieuw) fictief verhaal. De brieven worden het voertuig waarmee Haasse haar ideeen over vrouwen in de 18e eeuw aan de lezer overbrengt.

"Is het geoorloofd een door een andere schrijver geschapen personage opnieuw te gebruiken? Mag men onderbroken contouren doortrekken, kleur invullen waar plekken wit de verbeelding prikkelen, of intrigerende schaduwen doorzichtig maken? Het is niet mijn bedoeling u te veranderen, mevrouw. Eigenlijk zou ik door mijn benadering willen aantonen hoezeer men bij de interpretatie van uw persoon tot in mijn tijd toe is blijven steken in stereotypen."

Haasse kleurt de achtergrond van de markiezin in en probeert te begrijpen hoe zij tot haar daden is gekomen. Daarmee maakt zij van dit fictieve personage een historische figuur waar je als lezer in gaat geloven. Ze weeft het spel met de fictie voortdurend op een knappe manier in het verhaal; zo laat ze de markiezin reageren op de reconstructie door de schrijfster van hetgeen in Frankrijk gebeurd is:

"Er is iets wat mij niet bevalt. Ik heb telkens de gewaarwording alsof er een druk op mij uitgeoefend wordt waarvan ik niet gediend ben......maar ik bespeur in mijzelf, in mijn brein, een invloed die mij week wil maken, gevoelig."

Er wordt veel gezegd over de positie van vrouwen halverwege de 18e eeuw. Tijdgenoten passeren: de dames Wolff en Deken, Belle van Zuylen.
Er volgt een lange, minder interessante verhandeling waarin Haasse de markiezin vertelt welke boeken ze moet lezen en waarom, waarbij Haasse wel erg met haar eruditie koketteert.
Aan het eind schiet ze wat mij betreft een beetje de bocht uit maar het kan ook zijn dat ik het totaal niet begrepen heb. Daar laat ze opeens Merlijn, de magier spreken 'aan de verloren gewaande'. Dit viel voor mij totaal uit de lucht en ik kon het niet plaatsen.

Ik heb van Hella Haasse tot nu toe voornamelijk autobiografisch en essayistisch werk gelezen, maar ik durf toch wel te beweren dat dit één van haar mindere romans is. De constructie vind ik buitengewoon knap en fantasievol, maar de uitwerking een stuk minder.

Waardering: 3,5/5