Bert Wagendorp - Ventoux

En over goede boeken en literaire kritiek

In de Vrij Nederland van deze week stond een vernietigende recensie van Ventoux, van de hand van Jeroen Vullings. Onterecht naar mijn mening, dus ik wil er graag wat tegenover zetten.

Even om de sfeer aan te geven een kleine quote van bovengenoemde recensie, waarbij Vullings het fenomeen 'jongetjesliteratuur' als dominante gemakzuchtige stroming signaleert:

"Is dat een probleem? Nee, in de boekhandel vind ik nog steeds genoeg literatuur die er meer toe doet, een groter beroep doet op de lezer, geschreven is vanuit de overtuiging dat literatuur een moeilijk genot biedt. Maar tegelijkertijd ontstaat er, door die toffe jongens-hegemonie op tv en nu ook in een aantal kwaliteitskranten, een vals beeld van wat literatuur kan schenken. Armoede regeert, als je vooral simpele lectuur door simpele schrijvers voor lezers op zoek naar een simpel leesmoment de hemel in prijst." (Vrij Nederland, 22 juni 2013)

Zo, die zit.

Punt 1: waarom moeten hier (hier dat wil zeggen in Nederland, volgens mij gebeurt dit in de engelstalige landen veel minder) alle boeken zo nodig door de (zelfde) literaire zeef worden gehaald? Wat is dat toch voor een zure, beperkende opvatting over 'goede' boeken?
Met dezelfde kromme tenen als bij Ventoux, heb ik ook weer kennis genomen van het gemuggezift over de kwaliteit van Inferno van Dan Brown. Die man schrijft gewoon lekker spannende boeken zonder pretenties, wat is daar mis mee? Je kunt het boek lezen en genieten van de complottheorieën, de spannende wendingen en en passant nog wat kunstgeschiedenis meepikken. Of je kunt het boek lekker links laten liggen en Literatuur lezen. Dat zegt Dan Brown overigens zelf ook:

"Ik doe iets heel opzettelijk en specifieks in deze boeken. En dat is om feiten en fictie te vermengen op een moderne en efficiënte manier, om een verhaal te vertellen. Er zijn mensen die begrijpen wat ik doe, zij springen als het ware op een trein en gaan voor een ritje en hebben een geweldige tijd. Maar er zijn ook mensen die waarschijnlijk beter boeken van iemand anders kunnen lezen." (Interview in Crimezone magazine nr. 4 2013).

Dat neerbuigende over lezers die geen 'literaire' boeken lezen, of wel maar ook wel eens niet.
Het is een steeds weer terugkerende discussie, ik weet het. Wat is literair, welke criteria gelden daarbij, wie bepaalt die criteria? Daar komen we in het bestek van een blogpostje niet uit, en wie ben ik om daar uitspraken over te doen. Dus ik wil me in plaats van het woord 'literair' maar liever beperken tot 'goed'.
Goed in de zin van: een goed boek, is een criterium dat in het hoofd van de lezer zit. Die bepaalt uiteindelijk of hij een boek wenst om hem te amuseren, te emotioneren, aan te zetten tot nadenken of zijn kennis te vergroten. En wat dan volgens hem de voorwaarden zijn om het boek in die specifieke hoedanigheid te waarderen. Als wat de lezer zoekt een simpel leesmoment is: mooi! Ik zou denken: dat iemand nog leest, is al wonderlijk genoeg dus dan niet zeuren over wat hij leest. Waarom moet lezen per definitie 'moeilijk genot' bieden?

Ik ben ervan overtuigd dat het niet direct Wagendorp's bedoeling was om nu eens een boek te schrijven 'wat er toe doet'. Hij wilde een verhaal schrijven dat in zijn hoofd zat en dat zo goed mogelijk proberen te doen (denk ik, want ik kan natuurlijk niet in Wagendorp's hoofd kijken). Daarin is hij geslaagd, want Ventoux is, volgens mijn eigen maatstaven, een goed boek.

Punt 2: Ventoux is heel erg neergezet als een mannenboek over mannenvriendschap. Daar heeft Wagendorp zelf ook wel aan meegedaan (met een stuk over mannenvriendschap in Volkskrant Magazine van 15 juni j.l.), en daarmee heeft hij zichzelf in de staart gebeten, want nu paste het mooi in de bovengenoemde 'jongetjesliteratuur'. Dat is jammer want dat is het niet. Volgens mij gaat het over universele vriendschappen, waarbij die van mannen weliswaar een andersoortig karakter kan hebben dan die van vrouwen (directer, niet lullen maar poetsen) maar verder dezelfde 'lengte en diepte' kunnen hebben. En bestaat 'de' mannenvriendschap wel? Er zijn immers zoveel soorten mannen. Net als 'de' vrouwenvriendschap volgens mij niet bestaat. Althans ik ken die niet.
Ik heb als vrouw geen moment het idee gehad dat ik zat te lezen over een mij onbekende wereld (die van mannen). Sterker, omdat het gaat om generatiegenoten (50-ers) trof ik erg veel herkenning aan in vooral het leven als scholier en puber in de zeventiger en tachtiger jaren. Vrouwen komen echt niet van een andere planeet (al wordt er wel eens anders beweerd), dus ik herkende die stoere jongens-en mannenpraat wel.

Enfin, terug naar Ventoux. Vier jongens (de verteller Bart, André, David en Joost) groeien samen op in de Achterhoek. Daar komt later een vijfde bij: Peter, de dichter. Het verhaal wordt wisselend in de tegenwoordige tijd en het verleden (30 jaar terug) verteld.
Ze hebben een hechte vriendschap, waarin iets verandert als Laura haar intrede doet in dit clubje jongens.
Hoewel Laura niet de indruk wekt dat ze met één van hen naar bed gaat en probeert met allemaal even goede vrienden te zijn, loeren de jongens toch steeds naar elkaar: zou hij het met Laura doen?
De sfeer van deze periode, jaren zeventig en tachtig is goed neergezet, ik waande me zo weer 35 jaar terug. Joost en Bart besluiten een fietstocht over de Ventoux te maken. Eénmaal op de camping in Frankrijk blijken André, David, Peter en Laura de jongens achterna gereisd te zijn. Peter wil meefietsen de Ventoux op, goed voor de dichterlijke inspiratie. Helaas loopt zijn afdaling desastreus af. Het vriendengroepje gaat uiteen, om elkaar pas na 30 jaar weer op te zoeken, als Laura hen een verzoek doet elkaar in Frankrijk te ontmoeten.
Dan pas wordt duidelijk wat zich 30 jaar geleden heeft afgespeeld....

Ik vond Ventoux een erg prettig boek dat leest als een trein en ook nog ergens over gaat. Het is géén mannenboek, en ook géén wielrenboek, al is het wel leuk als je er een klein beetje verstand van hebt. Het brengt je in een plezierige vakantie-stemming.
Aan het eind is ook nog ruimte voor een pittige verrassing. 'Simpel genot' maar wat kan dit lekker zijn!
Ik heb het boek dichtgeslagen met het gevoel: geef me nog zo'n boek! En het doorgegeven aan meneer Boekhappen. Om te checken hoe het nou zit, met die mannenvriendschappen ;-)
Lekker vakantieboek voor mannen én vrouwen.

ps waar ik over de lezer praat als 'hij' moet worden verstaan: hij of zij.....