Maarten van Buuren - Kikker gaat fietsen! Over het leed dat leven heet

Hoe kom je een depressie te boven, als je niet eens kunt geloven dat dat jou is overkomen?
Daarover gaat dit boek van Maarten van Buuren, hoogleraar Franse letterkunde aan de Universiteit van Utrecht.
Op de achterflap staat: "een boek waarin velen zich zullen herkennen" maar dat denk ik eerlijk gezegd niet.
Ten eerste is Maarten van Buuren geen doorsnee man (hij vindt zichzelf ook niet echt een normaal mens) en ten tweede is dit boek eigenlijk een nogal intellectuele analyse van een depressie, die beslist niet iedereen zal aanspreken.

Grofweg is het boek in vier stukken te delen; het eerste stuk gaat over het proces van aanvaarden van de depressie, want Van Buuren wil dit een tijd lang niet geloven, hij denkt dat hij overwerkt is. Als hij het ten lange leste geaccepteerd heeft, gaat hij terug in de tijd (het tweede deel) omdat hij denkt dat in zijn vroege verleden de kiem van zijn depressie ligt. Maarten van Buuren is net als naamgenoot Maarten 't Hart afkomstig uit de streng gereformeerde gemeenschap in Maassluis. Daarnaast heeft hij ook nog een kille, liefdeloze moeder die lichamelijk contact mijdt als de pest. En depressief was, maar dat bedenkt Van Buuren achteraf.  Ik vond dit het mooiste stuk uit het boek, omdat het ten eerste heel persoonlijk en invoelend geschreven is en ten tweede heel erg duidelijk maakt hoe rampzalig je (slechte) jeugd kan uitwerken later in je leven.

In het derde deel vertelt Van Buuren hoe hij langzaamaan zijn leven weer in de greep krijgt. Het fietsen (hard en lang) blijkt zijn grootste reddingsboei. In het vierde deel maakt hij de balans op. Wat heeft hij geleerd, hoe kijkt hij in retrospectie terug op zijn leven. Hij is tot de conclusie gekomen dat nihilisme zijn levensgrondhouding is en analyseert wat grote filosofen en schrijvers (waaronder Cioran, Sartre, Baudelaire, Heidegger, die voor een deel zelf ook aan depressies leden) hierover hebben gezegd.

Van Buuren wisselt stukjes persoonlijke geschiedenis af met filosofische gedachten en vooral in dat laatste ben ik hem regelmatig kwijt, vooral als hij het heeft over zijn binnen-en buitenwereld:

" 'Ontluistering' is een ander woord om aan te geven dat het binnen- en buitenlandschap de luister hebben verloren die ze danken aan de mogelijkheid die ik onder normale omstandigheden heb om die ruimte te bezielen, dat wil zeggen: er in een extatische beweging één mee te worden. en ik zou voor 'ontluistering' ook woorden als 'onttovering' of 'ontgoddelijking' kunnen gebruiken, omdat ik ervan overtuigd ben dat de magische of goddelijke krachten die mensen aan hun wereld of geest toekennen, een gevolg zijn van datzelfde bezielende (extatische, energetische) vermogen. Dat vermogen moet je ontnomen zijn, het innerlijke licht dat de geest normaal uitzendt moet uitgedoofd zijn en verdwenen, om je dat te laten inzien."

Ik noemde in de eerste alinea het feit dat Van Buuren geen doorsnee, normaal mens is. Ik verzin het niet, hij zegt het zelf bij herhaling, en in steeds andere bewoordingen.

"...ik verbaasde me wel eens over het plezier dat andere mensen beleven aan het voortdurend op elkaars lip zitten, het oeverloze geleuter, de energie die ze verspillen aan steeds dezelfde sociale beuzelarij: verjaardagspartijtjes, koffiekransjes, feestjes, bijeenkomsten met vrienden, besprekingen en 'stappen'. Aan de andere kant hebben de meeste mensen een afkeer van wat mijn enige plezier en levensvoorwaarde is: de eigen ruimte waarin ik me afzonder, die ontoegankelijk is voor anderen en waar ik mijn balans en centrum hervind, waar ik eindelijk kan lezen, schrijven, luisteren naar muziek, dingen tot me kan laten doordringen die anders verwaaien in de sociale mist, waar ik mijn gedachten kan concentreren op één punt en systematisch kan doorredeneren, zonder afgeleid te worden door mensen die niet begrijpen waar je het over hebt of na twee minuten op onbenulligheden overgaan. De meeste mensen vinden alleen-zijn onaangenaam en zelfs bedreigend. Dat vind ik op mijn beurt onbegrijpelijk."

Het is volgens mij ergens de kern van dit boek: wat is normaal, wat is gek. In hoeverre kun je afwijken van wat normaal is, wanneer krijg je daar last van en hoe is daarmee te leven?

Ik weet niet hoe erg het is, maar ik herken me merkwaardigwijze wel in in dit zelfbeeld van Van Buuren. Het gaat te ver om te zeggen dat afzondering mijn enige plezier is, maar ik heb het alleen-zijn wel nodig om geestelijk gezond te blijven en inderdaad: om te lezen, schrijven, naar muziek te luisteren en te reflecteren zonder gestoord te worden. Ook ga ik al jaren niet meer naar feestjes en grotere groepen mensen vermijd ik zoveel mogelijk. Toch vind ik mezelf nog wel redelijk normaal. Ik vraag me af in hoeverre verstokte lezers (het lezen beschouwd als een solistische bezigheid bij uitstek) als groep of individueel misschien wel een beetje afwijken van de norm?

Ondanks de wat uitwaaierende filosofische bespiegelingen vond ik dit een heel prettig boek om te lezen, omdat het je ook en vooral met jezelf confronteert; het is zo geschreven dat je voortdurend aan het vergelijken bent: hoe zit dat met mij? Hoe is mijn houding daarin?  Wat is normaal? Hoever kun je gaan zonder er last van te krijgen?
In die zin was dit een boek wat je aan het nadenken zet en dat vind ik altijd de prettigste boeken. Voor Maarten van Buuren is de grootste openbaring dat hij verschijnselen, waarvan hij zijn hele leven al last gehad heeft maar nooit kon benoemen, nu als een samenhangend geheel een naam kan geven: depressie. En dit heeft hem, hoe vreemd het ook klinkt, uit de depressie gehaald.