Wat gebeurt er in onze hersenen als we het gevoel hebben dat we te weinig hebben, en hoe beïnvloedt dat onze keuzes en ons gedrag?
Dat is de centrale vraag die Harvard econoom Mullainathan en Princeton psycholoog Shafir proberen te beantwoorden vanuit een kruisbestuiving tussen economie en psychologie: de gedragseconomie.
De auteurs laten zien dat schaarste niet alleen een materiële beperking is, maar ook een denkpatroon. Het heeft positieve effecten, in de zin dat het ons laat focussen op datgene wat belangrijk is, maar ook negatieve want het leidt vaak tot tunnelvisie, namelijk een hele eenzijdige focus op het schaarsteprobleem waar we mee te maken hebben (tijd, geld, maar ook bv calorieën, als we aan het lijnen zijn). Tunnelvisie is iets waar je je bijna niet aan kunt onttrekken als je schaarsteprobleem maar groot genoeg is en je geen of weinig speelruimte (bij speelruimte heb je nog iets 'over') hebt. Het leidt dan tot een reductie van 'bandbreedte' , in dit boek gedefinieerd als 'de maatstaf voor de hoeveelheid bewerkingen die onze hersenen aankunnen'. Vrij vertaald: iemand die door schaarste wordt gedwongen tot tunnelvisie, kan niet goed meer nadenken.
Er zijn allerlei experimenten gedaan waaruit blijkt dat iemand die erg met een schaarste-probleem bezig is (hoe betaal ik mijn rekeningen, hoe krijg ik ooit dit rapport af in zo weinig tijd) niet meer goed presteert op allerlei cognitieve testen.
De auteurs breiden hun theorie nog wat uit en voorzien deze rijkelijk van voorbeelden. Net als je gaat denken: nu weet ik het wel, komt de aap uit de mouw: dan verklappen ze dat ze al die tijd bezig zijn geweest met "het bouwen van een empathiebrug" om te begrijpen hoe armoede in elkaar zit.
Het blijkt dat nu het praktische deel van het boek begint. Waarom doen armen het op veel gebieden (gezondheid, werk, ouderschap) zo slecht? Wij zijn geneigd te denken dat armen arm zijn omdat ze minder kundig zijn. Maar deze causaliteit kan ook wel eens net andersom zijn: dat de armoede (denkpatroon bij schaarste!) de oorzaak is van het falen! Nu is dit geen nieuwe gedachte, eerlijk gezegd heb ik het mezelf ook wel eens afgevraagd en jullie vast ook wel (zou het kunnen dat armoede niet de oorzaak is maar het gevolg) maar in dit geval wordt deze bewering gestaafd door de voorgaande theorie, en dat maakt het wel interessant. Het zou er ook toe moeten leiden, dat men de armoedeproblematiek anders gaat beschouwen. Lag in de "oude" visie de klemtoon nogal op inkomen, denkend vanuit de schaarste-theorie ligt die veel meer op de bandbreedte. Zo zouden stimuleringsprogramma's er veel meer op gericht moeten zijn bandbreedte vrij te maken (bv. door de instabiliteit van het inkomen te verkleinen, door cursussen niet te moeilijk te maken, door het aanbieden van bepaalde soorten verzekeringen, het zwaar subsidiëren van kinderopvang voor lage inkomens etc).
Tegelijkertijd moet de speelruimte dan worden vergroot, zodat er geen tunnelvisie ontstaat.
Op dit punt gekomen gebeurt er iets raars in het boek: net als het interessant is geworden en je denkt, ok we gaan nu het fenomeen armoede eens lekker uitspitten, springen de auteurs heel snel over naar schaarste in bedrijven en schaarste in het dagelijks leven. Het leidde bij mij bijna tot een deceptie maar toegegeven, ook vertaald naar bedrijven en naar jezelf is het boeiend om te begrijpen hoe de schaarste-problematiek zich daar manifesteert.
Toch had dit boek vooral wat theorie betreft flink dunner kunnen zijn en moet je wel even doorzetten om bij het praktische gedeelte te komen maar dat deel is dan ook erg de moeite waard.
De beperking van dit boek is dat het zich uitsluitend richt op de bandbreedte van het individu. De auteurs melden dat er nog te weinig bekend is over de bandbreedte van de maatschappij als geheel, dit wordt (nog) niet gemeten.
Zij eindigen in dit verband met een goede doordenker:
"de psychologie van de overvloed draagt de kiem van de uiteindelijke schaarste in zich".Oftewel: de recessie is veroorzaakt door ons gedrag tijdens de hoogconjunctuur.
Vertaald naar jezelf: als je veel tijd hebt ga je zo zitten lummelen dat je uiteindelijk vlak voor de deadline tijd te kort komt. Herkenbaar?
Wat een boeiende bespreking, Joke, dank je wel. Werkgerelateerd worstel ik met de vraag of en hoe cultuur mensen in armoede kan helpen. Daar blijkt ook dat weinig geld niet meteen de reden is waarom mensen niet aan cultuur doen. Het gaat dus ook hier om die bandbreedte denk ik...iets om verder over na te denken!
BeantwoordenVerwijderenDat heeft er zeker mee te maken, Theetante. Ik vond het in die zin ook een echte eye-opener. Als je in je werk met dit soort thema's te maken hebt, raad ik het boek zeker aan!
Verwijderen