Michael J. Sandel - Niet alles is te koop

Ondertitel: De morele grenzen van marktwerking

Als ik nu zou moeten kiezen voor een universitaire studie, dan zou ik zonder aarzelen kiezen voor Filosofie met specialisatie Ethiek. Want ik denk dat er de komende jaren een grote behoefte zal zijn aan deze mensen, gezien alle (technologische) ontwikkelingen die ons te wachten staan.

Dat gezegd hebbend, is 'Niet alles is te koop' van Michael Sandel niet het meest prikkelende boek wat ik over ethiek gelezen heb.
Sandel heeft wel erg veel woorden nodig om zijn punt te maken, en dat doet hij met eindeloos veel voorbeelden.
Wat is zijn punt dan? De hoogleraar politieke wetenschappen aan Harvard University stelt dat we tegenwoordig bijna alles verhandelbaar hebben gemaakt, vercommercialiseerd, maar dat dit voor sommige dingen niet wenselijk is, omdat hiermee ofwel ongelijkheid wordt gecreëerd ofwel het betreffende goed of dienst van zijn (morele) waarde wordt beroofd. Denk aan het tegen betaling voorrang krijgen bij het inchecken op de luchthaven of op een speciale baan op de snelweg mogen rijden (ongelijkheid), het betalen van kinderen om hogere scores te halen of het steriliseren van vrouwen die verslaafd zijn aan drugs (morele waarden).

Ik heb twee grote bezwaren tegen de verhandeling van Sandel:
Ten eerste is dit hele boek één grote opsomming van voorbeelden, die vaak erg Amerikaans zijn. Hij blijft maar doorgaan met het geven van zeer gedetailleerde voorbeelden, waardoor je min of meer murw geslagen wordt. Hij heeft de voorbeelden wel ingedeeld op categorie (de verschillende hoofdstukken): 'voor je beurt gaan', 'prikkels en stimulering', ethische gebieden zoals vriendschappen, adoptiebaby's en geschenken, 'leven en dood' en 'naamrechten'.
Aangekomen bij 'leven en dood' was ik het al zo zat dat ik deze twee laatste hoofdstukken meer heb gescand dan gelezen. Wat ik trouwens wel schokkend vond om te lezen: dat het in de VS gebruikelijk is dat bedrijven levensverzekeringen afsluiten op hun medewerkers, de zgn. 'portiersverzekeringen'. Dit betekent niet alleen dat zij bij overlijden van een medewerker een enorm bedrag opstrijken (en de - vaak arme - achterblijvende gezinsleden het nakijken hebben) maar bovendien een soort 'belang' krijgen bij het vroegtijdig overlijden van een werknemer......

Mijn tweede bezwaar is dat de eigen mening van Sandel niet tot uitdrukking komt. Bij elk voorbeeld laat hij de twee kanten zien: je kunt het zo zien maar je kunt het ook zus zien. Vervolgens zegt hij dat wij met elkaar een discussie aan moeten gaan over welke kant dan voor ons de doorslag moet geven.
Dit zorgt ervoor dat het boek elke vorm van 'spanning' of noem het: prikkeling ontbeert.
Persoonlijk vind ik het veel interessanter als iemand een lekker dwarse stelling poneert waarvan je weet dat de halve goegemeente het daar niet mee eens is, dan dat hij of zij keurig neutraal blijft zodat iedereen wel een argument vindt om er in mee te gaan of niet. Dan wordt het een hele vlakke redenering, die dit boek dan ook is.
Dat is jammer, want hij raakt wel aan een zeer belangwekkend onderwerp, namelijk de kloof tussen economie en moraal. Hoewel Sandel dus verwijst naar een algemene maatschappelijke discussie over dit onderwerp (waarvan ik mij afvraag wie dat gaat initiëren dan, met een overheid die het marktdenken tot mantra heeft gemaakt) is voor mij één ding heel duidelijk geworden, namelijk dat wij de komende jaar veel meer hebben aan filosofen dan aan economen.
Want zoals Sandel in zijn laatste afrondende vraag stelt:

"De vraag naar de vrije markt is uiteindelijk een vraag naar de manier waarop we met elkaar willen samenleven. Willen we een maatschappij waarin alles te koop is? Of zijn er bepaalde morele en sociale waarden die op de vrije markt niet worden gerespecteerd en die niet te koop zijn?"