Een collega vertelde mij dat zij dit boek in haar vakantie had gelezen en erg mooi vond. Wel dacht zij dat als zij het buiten de vakantie had opgepakt, het haar niet gelukt was het boek uit te lezen.
Nu ik de laatste bladzijde heb omgeslagen, snap ik wat ze bedoelde. Dit is een boek waar je je op moet concentreren.
Het boek is namelijk één grote monoloog, van een (niet bij naam genoemde) oude man, die aan een gast zijn levensverhaal vertelt.
De verteller woont met zijn twee honden Reks en Laps in een zomerhuisje aan een stuwmeer en fungeert als beheerder van de andere huisjes. Op een avond staat één van de tijdelijke huurders van zo’n ander huisje bij hem aan de deur om te vragen of hij bonen heeft. Die heeft hij wel, maar de bonen moeten nog gedopt worden. De verteller nodigt de man uit om samen de bonen te doppen, en tijdens dit doppen vertelt hij zijn verhaal. Over zijn idyllische jeugd op het platteland, dat wreed verstoord wordt door de (Tweede Wereld-) oorlog, zijn verblijf op een soort staatskostschool, zijn leven als elektricien en later zijn reizen door Europa als saxofonist. Het is echter niet alleen de geschiedenis van dit ene leven, maar tegelijkertijd de geschiedenis van Polen in de 20e eeuw.
De interactie met de gast wordt alleen duidelijk doordat de verteller de vragen van de gast herhaalt (‘U vraag zich af waarom ik dit gedaan heb?’) en er dan antwoord op geeft. Het is in feite de stijl van een ‘stream of conciousness’ en daardoor werkt het niet als je dit boek voor een tijdje weglegt. De interacties met personen in het verhaal worden overigens wel weergegeven als een dialoog.
Het is een verhaal zonder plot. Normaal gesproken kan ik daar niet zo goed tegen, maar in dit geval is het door de stijl helemaal niet erg dat er geen plot was. Elk hoofdstuk vertelt weer een stuk van het leven, de stukken worden onderbroken door een kleine anekdote of overpeinzing van de verteller. Het verhaal begint voorzichtig, luchtig, de gast moet eerst afgetast worden. Wat kan hem toevertrouwd worden, en in hoeverre staat hij daar open voor? Geleidelijk wordt het verhaal filosofischer van aard en krijgt het een emotionele geladenheid die je het verhaal in trekt. Ontelbare potloodstrepen heb ik in de kantlijn gezet, gedachten die we allemaal wel eens hebben maar niet onder woorden kunnen brengen, worden hier op een bijna poëtische, vloeiende wijze verwoord en daarmee universeel gemaakt.
Bijvoorbeeld als de verteller als kind een meisje ziet huilen (terwijl het meisje ontkent dat ze huilt):
En ze huilde, ik zou hebben gezworen dat ze huilde. Op die leeftijd kan het zijn dat je een heleboel niet begrijpt, maar je voelt des te dieper dan je zou hebben kunnen begrijpen. En al helemaal zie je alles, je ziet overal dwars doorheen. Het leven kun je niet verstoppen, voor niemand, en zeker niet voor een kind. Er bestaat geen gordijn waarmee je het zou kunnen afschermen. Een kind kijkt zelfs door dat gordijn heen. Ik denk wel eens: zijn kinderen soms niet ons geweten. Daarna zie je steeds minder. De wereld laat zich niet meer zo in je ogen weerkaatsen. En een kind hoeft niet eens te kijken. De wereld dringt zich vanzelf onder zijn oogleden. De wereld is dan nog doorzichtig. Helaas ontgroeit hij dat. Vandaag de dag kan ik haast niet geloven dat ook ik kind ben geweest.
Prachtig toch?
Maar ook humor ontbreekt niet, al is die meestal heel subtiel. Maar er zit bijvoorbeeld ook een dolkomische scene in die zich afspeelt in een 'staatshoedenwinkel', die mij sterk aan Wachten op Godot deed denken, het absurdistische toneelstuk van Samuel Beckett.
Mooi boek dus, maar alleen gaan lezen als je er echt de tijd voor kunt nemen. Dan valt er heel veel te genieten.
Wieslaw Mysliwski (1932) wordt gezien als één van de grootste nog levende Poolse schrijvers. Hij ontving voor Het doppen van bonen een grote Poolse literatuurprijs, de Nike.
Er zijn (nog) geen andere boeken van hem in het Nederlands vertaald.
Boekgegevens:
Querido 2011, 383 blz.
ISBN: 9789021439549
Ik heb dit boek: gelezen uit eigen collectie
