Paul Auster's New York Trilogie

Ben je toe aan een (literaire) uitdaging? Kun je ertegen dat je een boek niet helemaal kunt doorgronden? Hou je van het oplossen van raadsels?
Als je deze vragen niet positief kunt beantwoorden, kun je beter niet aan dit boek beginnen.

De New York Trilogie bestaat uit drie korte boeken: Broze stad (City of Glass), Schimmen (Ghosts) en Gesloten kamer (Locked room). Deze boeken of verhalen kunnen los van elkaar gelezen worden (ze zijn ook met enige tussenpozen gepubliceerd) maar hebben toch ook alles met elkaar te maken.

De verhalen zijn geschreven in de vorm van detectives, en gezamenlijk vormen ze een wonderlijk soort meta-detective omdat je wordt gedwongen als lezer zelf detective te zijn.
In alle drie de boeken wordt een man gezocht of gevolgd, maar in boek 1 en 3 speelt een schrijver tegen wil en dank een detective, terwijl in boek 2 een detective langzaam schrijver wordt. En dit alles speelt zich af in de straten van New York. Bij geen van de drie boeken is duidelijk wie de schrijver is, en dat is ook precies de bedoeling van Auster.

Zou je één van de boeken apart lezen, dan lees je een aardig verhaal waarin je zeker wel doorleest, omdat je wilt weten hoe het afloopt (zoals dat gaat bij detectives). Een verhaal dat echter niet erg zal beklijven, want de verhalen hebben geen stevig plot, diepgaande emoties of ronde personages. Daar staat tegenover dat Auster in elk boek een aantal vondsten verstopt waarvan ik me zo voorstel dat hij daar tijdens het schrijven zelf enorm over zitten gniffelen (in de engelse taal noemt men dit 'red herrings' ofwel dwaalsporen).  Zo voert hij in het eerste boek als hoofdpersonage een schrijver van detectives op, Daniel Quinn. Deze Quinn schrijft deze detectives onder het pseudoniem William Wilson, die schrijft over de detective Max Work. Quinn krijgt telefoontjes voor 'de detective Paul Auster' en neemt de opdracht die eigenlijk voor Auster is bestemd, zelf aan waardoor hij min of meer Paul Auster wordt.....kun je het nog volgen? Auster speelt een weergaloos spel met het thema Identiteit.
Daarnaast stopt hij veel feitjes over zichzelf in de verhalen. Om die eruit te kunnen halen, moet je je dus wel verdiepen in de schrijver en zijn werk.

Maar de echte lol komt pas als je alle drie de boeken achter elkaar leest. Tijdens het lezen van het derde boek zie je opeens achter elke bocht iets loeren wat je al eerder hebt gezien maar toch niet thuis kunt brengen; er wordt zichtbaar dat er onderlinge verbanden tussen de boeken zijn, maar die zijn in de vorm van een soort puzzels, die je zelf op moet lossen. En sommige puzzels vallen gewoon niet op te lossen.
Dan blijken dingen uit de vorige boeken in het laatste boek terug te komen maar net op een andere manier. Of komen er personages uit voorgaande boeken terug die deze voorgaande boeken opeens in een heel ander licht plaatsen. Er is een voorwerp dat in alle drie de boeken terugkomt. Er zijn (subtiele en minder subtiele) verwijzingen naar 19e eeuwse schrijvers. Het wemelt van de grote en kleinere raadsels. Auster zegt hier zelf over dat de boeken een springplank moeten zijn voor de verbeelding van de lezer. Daarmee, en met zijn eigen ervaring en begrippenkader, wordt die lezer uiteindelijk de ultieme auteur van een boek.

Als lezer kun je maar op twee manieren reageren;
je vindt het een uitdaging, omdat je houdt van ingenieuze literaire vondsten. En je kunt ertegen dat het boek zich niet helemaal laat begrijpen. Dat het zich niet helemaal prijsgeeft.
Of je wordt er enorm kriegel van, omdat voor jou een boek voor zichzelf moet spreken en je prijs stelt op een emotioneel diepgaand, sterk plotgedreven of karaktergedreven verhaal.

Ik denk dat het inmiddels wel duidelijk is dat ik behoor tot de eerste categorie. Ik werd enorm uitgedaagd door dit boek om te gaan spitten en speuren, ik werd op mijn beurt de detective.
Wij lazen dit boek in de leesclub, en ik was ontzettend benieuwd hoe de anderen het ervaren hadden. Ik kon me goed voorstellen dat anderen het boek in een hoek gesmeten hadden. Maar iedereen had een beetje dezelfde ervaring: verrast door de opzet van het eerste boek, verveling bij het tweede boek (dit was een wat minder sprekend verhaal, waarin personen worden aangeduid met kleuren in plaats van namen) en een eureka-gevoel bij het derde boek, omdat daar een aantal dingen op zijn plaats valt. En een enorme bewondering voor de knappe prestatie van Paul Auster.
Het was een dankbaar leesclub-boek omdat er zo veel aanknopingspunten voor discussie in zitten. Met een gemiddelde waardering van een 8 was dit dan ook één van onze betere boeken.



Eckhart Tolle voor sceptici: De kracht van het NU.

Mijn fysiotherapeut (die vanuit zijn professie heel wat gemankeerde personen voorbij moet zien komen) vroeg masserenderwijs wat ik aan het lezen was. 'Eckhart Tolle' kreunde ik. 'Ha!' riep hij  'dat is die man die mensen gaan lezen die het moeilijk hebben!'.
Ja, dat was mijn reactie een jaar geleden ook. Toen wees ik hem (Tolle, niet de fysiotherapeut) af als 'zweverig' en daarom voor een rationalist als ik niet te pruimen. Dacht ik.
Ik heb het niet moeilijk maar ik was wel aan Eckhart Tolle toe. Want eigenlijk past hij heel goed in het 'Simpel leven en rust in je hoofd' concept.  De kracht van het NU is een pleidooi voor leven in het nu, juist voor mensen zoals ik die nogal vastzitten in hun eigen denken. Ik moet namelijk zo nodig altijd alles rationaliseren en overal een verklaring voor vinden. Daarom word ik soms wel erg moe van mezelf.

In de opzet van De kracht van het NU is rekening gehouden met rationalisten, want het heeft de structuur van een vraaggesprek, waarbij een nogal sceptische denkbeeldige persoon voortdurend kritische vragen stelt over wat Tolle te berde brengt, in de vorm van: "Ja, dat zeg je nu wel, maar...." of: "Ik kan niet geloven dat..." of: "Ik zie niet in hoe....".

Het is een brouwsel van filosofie, religie, psychologie en spiritualiteit, wat lang heeft staan trekken in de kookpot van tovenaar Tolle.
Daar komen mooie dingen uit, waar je, ook als sceptisch denkend mens, wat mee kunt. Geen dingen die je wereld met een schok zullen veranderen, maar die je soms wel net even een kleine verschuiving in je denken laten maken. Dat was bij mij het geval door het simpele besef dat alles wat in je leven gebeurt, NU gebeurt. Toen die mooie gebeurtenis uit je verleden je overkwam, was het op dat moment ook NU. En dingen waar je je op verheugt in de toekomst, gebeuren als het dan NU is. Je moet dus niet in het verleden of in de toekomst leven, maar nu. Nu gebeurt alles! Ons denken beweegt zich altijd in de tijd, je denkt altijd terug aan iets of over iets wat moet komen. Als je daarmee stopt ben je in het NU. En als het je lukt  in het nu te zijn en te blijven, stopt je denken vanzelf.
Maar er komen ook gedrochten uit die kookpot, waar althans ikzelf niks mee kan en waar Tolle naar mijn mening toch wel flink uit te bocht schiet. Zo ziet hij al een wereld voor zich waarbij iedereen zijn stoffelijke vorm (het lichaam) en mentale vorm (het denken) achter zich laat en de hele wereld bestaat uit verlichte wezens:
"Als het bewustzijn zich bevrijdt uit zijn identificatie met stoffelijke en mentale vormen, wordt het wat we zuiver of verlicht bewustzijn of aanwezigheid kunnen noemen. Dat is bij een aantal personen al gebeurd en het schijnt voorbestemd te zijn dat het op een veel grotere schaal gaat plaatsvinden, maar het is niet absoluut zeker dat het ook gebeurt;....".

Tolle herhaalt veel, hij zegt eigenlijk steeds hetzelfde op een net even andere manier, en dat helpt wel om de grote lijnen van zijn gedachtengoed te begrijpen. In de details echter, met name in de tweede helft van het boek, raakte ik hem toch wel regelmatig kwijt, daar werd het me te abstract of te.....zweverig toch?

Hoewel ik ook na lezing sceptisch ben gebleven, heb ik er wel degelijk dingen uitgehaald die ik meeneem op mijn zoektocht naar balans in het leven. Daar gaat het volgens mij om bij dit soort boeken;
je kunt het allemaal letterlijk nemen en erg je best gaan doen om "in je innerlijke lichaam" te komen en je 'god-essentie' te voelen. Nadeel is dat Tolle niet echt veel concrete handreikingen geeft hoe je dat kunt bereiken, hoewel de ondertitel van dit boek luidt: Gids voor spirituele verlichting.

Je kunt er ook wat gemakkelijker mee omgaan en ervan meepikken wat je kunt gebruiken, wat bij jou past, met een gezond gevoel voor realiteit. Proberen de dingen zoveel mogelijk te nemen zoals ze zich aan je voordoen en daar niet (te veel) over na te denken. Zoals mijn collega Jos regelmatig zegt: "Het leven is gelijk een pijp kaneel. Een ieder zuigt eraan en krijgt zijn deel".


Kate Grenville - De verborgen rivier

Oorspronkelijke titel: The secret river

Dat het moderne Australië is opgebouwd door Engelse criminelen is wel algemeen bekend. Maar wat voor mensen dat waren, en hoe dat is gegaan, daarvan was mij in ieder geval veel minder bekend.
In De verborgen rivier wordt William Thornhill, opgegroeid in de beruchte Londense wijk de Borough verlinkt als hij als jolleman (iemand die zich verhuurde om met een roeiboot lading of passagiers van de ene naar de andere plek te brengen) een lading hout achterover wil drukken. De jollemannen verdienden zo weinig dat zij zich, om hun gezin te laten overleven,  regelmatig een deel van hun lading toe-eigenden.
William is één van de slachtoffers van de armoede in de engelse klassenmaatschappij in het begin van de 19e eeuw. Hij ziet kans de strop te ontlopen maar wordt in 1806 met zwangere vrouw Sal en 2 kinderen op een schip naar Australië gezet, waar Engeland in New South Wales (Sydney en omgeving) een strafkolonie heeft opgezet.

Na een paar jaar krijgt hij gratie en neemt als 'geëmancipeerde', net als veel andere mannen in dezelfde situatie,  een stuk grond langs een rivier in beslag, om hierop te wonen met zijn gezin en gewassen te verbouwen en verhandelen. Echter hij komt hiermee in conflict met de oorspronkelijke bewoners van Australië, de aboriginals. Er ontstaat een strijd, niet alleen om grond maar ook om het bestaansrecht, waarbij morele kwesties de boventoon voeren. De mannen met grond langs de rivier kunnen op basis daarvan worden verdeeld in 3 groepen: zij die 'de zwarten' het liefst zouden uitroeien en totaal geen mededogen hebben met dit volk. Zij die ermee assimileren, door een aboriginal tot vrouw te nemen en daar kinderen bij te krijgen. En zij die daar tussenin zitten, zoals William Thornhill. William wordt van slachtoffer nu opeens dader, want hij moet zijn grond verdedigen en daarbij, zo lijkt het,  slachtoffers maken onder de aboriginals.

omslag van het engelse luisterboek
Ik vond het verhaal op zich niet heel indrukwekkend, maar deze morele kwestie die zich manifesteert in de persoon van William Thornhill, maakte wel indruk op mij; William wil wel vechten voor zijn eigen plek maar niet tegen elke prijs. Hij ziet dat aboriginals ook mensen zijn en rechten hebben. Zijn vrouw probeert hem ervan te overtuigen dat geweld gebruiken tegen deze mensen niet goed is, maar William laat zich door de andere mannen overhalen om dit toch te doen. Hij verraadt hiermee zichzelf en schaamt zich kapot, een schaamte waar hij de rest van zijn leven niet meer vanaf komt.
Als lezer zit je er ongemakkelijk bij. Door de manier waarop dit verhaal geschreven is, raak je er van overtuigd dat William eigenlijk niet anders kan en toch hel je regelmatig over naar de aboriginals, die opkomen voor hun recht en waarin je ze alleen maar gelijk kunt geven, zeker met de wetenschap in je achterhoofd van het bedroevende lot dat de aboriginals beschoren is.

De verborgen rivier is gebaseerd op het verhaal van een voorvader van Kate Grenville. Aanvankelijk wilde ze daar een non-fictie boek over schrijven, maar het werd deze roman. Toch wilde ze iets doen met al het onderzoek naar haar voorvader en hoe zij tot De verborgen rivier is gekomen. Dit heeft uiteindelijk toch geleid tot een non-fictieboek: "Searching for The Secret River". Die staat inmiddels natuurlijk op mijn wensenlijstje!

Ik houd van historische fictie, zeker als er ook nog iets te leren valt. En als je dan ook nog over het boek na blijft denken nadat je het dichtgeslagen hebt, dan mag het van mij 4 sterren krijgen, ondanks het wat minder sterke verhaal.

Kate Grenville (Sydney 1950) is lang werkzaam geweest als editor in de filmwereld. In 1984 debuteerde zij met een verhalenbundel (Bearded Ladies). Met De verborgen rivier (2006) schreef zij voor het eerst over de geschiedenis van Australië, zij won hiermee een aantal grote prijzen.
The Lieutenant (2008, vertaald als: Het verre paradijs)  is losjes gebaseerd op De Verborgen rivier, in die zin dat het gaat om een marine-officer en sterrenkundige die besluit mee te varen met een konvooi soldaten naar New South Wales; het speelt 30 jaar voor De verborgen rivier; Engeland is dan net begonnen met het verschepen van criminelen naar Australië.
Met Sarah Thornhill (2012) keert Kate Grenville weer terug naar de familie Thornhill en New South Wales; Sarah is een kind van William Thornhill.

Daarnaast schreef zij een tweeluik: Lilian's Story (haar eerste boek, 1985) en het vervolg Dark Places (Albion's Story) (1994). Met beide boeken won zij literaire prijzen, Lilian's Story is ook verfilmd. 
Met The Idea of Perfection (2000, vertaald als Dromen van Volmaaktheid) won ze de Orange Prize.







Intertekstualiteit en de klassieken

Over Wide Sargasso Sea en Jane Eyre

Voor de leesclub las ik Wide Sargasso Sea van Jean Rhys. Dit niet al te dikke boek (mijn engelstalige 'Student-version' was 168 blz. inclusief uitgebreide samenvatting, karakterlijst en notes) is een zgn. 'prequel' op Jane Eyre van Charlotte Brontë en gaat in op 'the mad woman in the attic': wie was die gekke vrouw, deze Bertha Mason, waarom is ze gek geworden?  Het is in 1964 gepubliceerd, ruim een eeuw na de publicatie van Jane Eyre.
Vanwege die relatie met Jane Eyre herlas ik ook deze klassieker, in een stokoude nederlandse vertaling van Clara Eggink. Clara Eggink (1906 - 1991) was dichteres, schrijfster en vertaalster en met name door haar poetische achtergrond las dit boek
ook in een oude vertaling nog heel fris.







Wide Sargasso Sea
Bertha Mason wordt geboren als Antoinette Cosway op Jamaica als dochter van een Creoolse vrouw uit Martinique en een engelse vader (kolonialist), Alexander Cosway, eigenaar van een  suiker-plantage. Als hij overlijdt laat hij alleen maar puinhopen na; de plantage is verloren gegaan na het afschaffen van de slavernij, het geld is erdoor gejaagd door de voortdurend dronken Cosway en her en der heeft hij bastaardkinderen verwekt. Hij laat zijn vrouw Annette en zijn twee kinderen Antoinette en haar lichamelijk en verstandelijk gehandicapte broertje Pierre in armoede achter. Ze worden gehaat in hun omgeving, niet alleen door het gedrag van Cosway, maar ook omdat ze door hun Creoolse achtergrond nergens bijhoren: niet bij de blanke Jamaicanen van engelse oorsprong en niet bij de donkere oorspronkelijke Jamaicaanse bevolking.

Annette hertrouwt met de rijke 'Mr. Mason' maar nadat een brand het landgoed van de Cosway's in de as legt en Pierre overlijdt, stort ze al snel psychisch in. Antoinette, haar hele jeugd al verstoken van enige vorm van ouderliefde, wordt naar kostschool gestuurd. Als ze daar af komt, blijkt ze 'verkocht'  aan de rijke Mr. Rochester. De zoon van Mr. Mason, Richard Mason, heeft Antoinette met een bruidschat aan Rochester beloofd. Antoinette trouwt en is daarmee haar erfenis kwijt. Ze wonen een tijdje op een ander Bovenwinds eiland, op het door Antoinette van haar moeder geërfde landgoed Granbois,  maar al snel raakt de emotioneel kwetsbare Antoinette, door Rochester Bertha genoemd, uit balans en de groeiende haat tussen de echtelieden doet haar bepaald geen goed.
Rochester neemt haar uiteindelijk mee naar Engeland, sluit haar op en de rest is bekend.

Intertekstualiteit
Wide Sargasso Sea wordt gezien als het schoolvoorbeeld van intertekstualiteit; niet alleen grijpt het terug naar Jane Eyre, het heeft er ook veel overeenkomsten mee en voegt er iets aan toe. Jane Eyre en Bertha Mason/Antoinette Cosway hebben op elkaar lijkende levens, alleen is de één (Jane) wel in staat om een geestelijk gezonde zelfstandige vrouw te worden en de ander (Bertha) niet. Wide Sargasso Sea wil uitleggen waarom dit is.

Het is een rijk en intens boek met een exotische, broeierige sfeer en staat bol van symboliek. Het is een post-koloniale roman die kritisch is ten aanzien van de slavernij, rassendiscriminatie en de rol van de vrouw.
Als je het leest als een op zichzelf staand boek, is het een prachtig geschreven sferisch boek met een rijke thematiek.
De klassieker Jane Eyre was ook een genot om weer te lezen (althans ik weet niet zeker meer of ik het ooit wel gelezen heb, want het kwam me allemaal niet meer zo bekend voor....).
Maar: lees je deze twee boeken samen, dan krijgen beide er een dimensie bij, ga je paralellen zien, overeenkomsten, diepere lagen. En lees je Jane Eyre opeens met een andere blik. Het wordt een rijkere leeservaring van beide boeken!
Of Rhys geslaagd is in haar poging de vraag over de 'mad woman' te beantwoorden, dat valt te bezien, maar ze heeft deze poging in ieder geval prachtig vormgegeven.

Als je in een leesclub zit
Wide Sargasso Sea is, vooral in combinatie met Jane Eyre, bij uitstek een boek voor je leesclub, omdat het enorm veel mogelijkheden voor discussie biedt. En een mooie aanleiding om weer eens een klassieker te lezen!

Jean Rhys
Jean Rhys (1890-1979) wordt op Dominica geboren als Ella Gwendolen Rees Williams uit een Schotse vader en een Creoolse moeder. Op haar 16e vertrekt ze naar Engeland en trekt een tijdje door Europa, levend als een bohemien. Ze schrijft vier romans. Pas 27 jaar na de vierde roman verschijnt Wide Sargasso Sea, waarmee ze beroemd wordt.

Wide Sargasso Sea is vertaald als Wijde Sargasso Zee.



Leeshonger

Zo, lieve lezers, lig ik erbij als ik lig te lezen op de bank; steevast met een ronkende, snurkende en/of spinnende dame die het erg op prijs stelt dat ik mij verdiep in een boek, want dat betekent meestal dat ik langdurig op mijn plek blijf liggen. Minder kieskeurig is ze over wat ik lees, dus gelukkig heb ik zelf nog wel iets te kiezen. En verder hoor je mij niet klagen, want ik vind het ook wel reuze gezellig hoor, zo'n levend bolletje pluis erbij.
Dat bolletje pluis heeft geluk, de laatste tijd, want ik heb erge leeshonger en lezen doe ik nu eenmaal het liefst liggend op de bank. Mijn stapeltje 'binnenkort te lezen' verandert voortdurend, ik zou wel alles tegelijk willen lezen! Ik heb ook allerlei 'projecten' in mijn hoofd. Die ik nooit allemaal ga realiseren, maar het is leuk om erover te dromen:

De 'grote' amerikaanse romans (Bellow, Roth, Updike, DeLillo, Auster, ?, waarom worden er eigenlijk nooit vrouwen genoemd)
De offsprings van de Jane Austen boeken (maar dan natuurlijk eerst alle originelen)
Klassiekers meelezen met het fantastische boek van David Denby (Terug naar de klassieken)
Romans over de joodse geschiedenis
Een vergelijkend roman-onderzoek naar alle geromantiseerde Arthur-verhalen
Romans over Alaska
Een serie over de economie ('het kapitalisme')  en hoe het anders zou kunnen
Leesproject over de tijd (hoe kunnen we weer dicht bij onze innerlijke tijd komen, en hoe kan het dat mensen op zondag hun boodschappen moeten doen omdat ze op de andere 6 dagen geen tijd meer hebben??)
Een serie over creativiteit
Een serie over simpel leven (hier ben ik wel min of meer mee bezig)
Wenen in het fin-de-siecle
Bloomsbury groep
Reizen door de VS
Geluk en jezelf vinden (past bij simpel leven en ben ik ook min of meer mee bezig)
Alternate histories (in vertaling klinkt het een beetje lullig: alternatieve geschiedenis)

Gelukkig laat ik me niet meer zo leiden door 'de nieuwste boeken' (een uitzondering daargelaten, zo heb ik nu The Luminaries van Eleanor Catton hoog op het stapeltje liggen en Elizabeth Gilbert met The Signature of all things wil ik ook graag lezen). Ik zeg met nadruk gelukkig, omdat er zo enorm veel nieuws uitkomt wat in mijn smaakstraatje past dat het niet meer bij te houden is. En er is ook echt niet meer tegenaan te lezen!
Maar verder is het dus 'oud' wat de klok slaat. En veel (ook voor mij) onbekende boeken. En in alles heb ik evenveel zin!

Ik had trouwens wel verwacht op veel blogs Puttertjes te zien langskomen, maar ik heb er nog geen één gezien? Bij mij zul je 'm zeker niet aantreffen, want ik ben geen fan van Tartt, ik vind haar hogelijk overschat.

Tenslotte wilde ik ook nog even melden dat er 7 november een nieuw boek-over-boeken van Nick Hornby uitkomt: "Stuff I've been reading"......- hier valt een oorverdovende stilte - ......nou ja, jullie zullen er niet door van je stoel vallen maar omdat ik zijn boeken-over-boeken erg graag lees vond ik hetzelf  heel goed nieuws ;-)

Met de lange, donkere avonden voor de boeg, wens ik iedereen Happy Reading!