Anne Michaels - Verborgen verleden

Anne Michaels - Verborgen verleden
(Fugitive pieces, 1996, Can)

De Poolse Jakob Beer, de verteller van het eerste deel van dit boek,  is 5 jaar oud als zijn ouders tijdens een razzia worden gedood en zijn zus Bella wordt afgevoerd. Jakob overleeft omdat hij verstopt zit in een kast. Na een zwerftocht duikt hij op in de 'verdronken stad' Biskupin. Een plek waar Athanasios (Athos) Roussos bezig is met archeologische opgravingen. Hij neemt Jakob mee naar zijn huis op het Griekse eiland Zakinthos. Daar probeert hij de jongen het verleden te laten vergeten, door hem Grieks te leren en vooral door hem verhalen te vertellen. Athos is geoloog en vooral deskundig op het gebied van paleobotanie, hij weet alles van fossiele houtsoorten. Hij stamt af van een familie van zeevaarders en heeft daarom  ook grote interesse voor alles wat met de zee te maken heeft, navigatie, sterrenkunde en de poolstreken.  Jakob groeit op omringd door boeken, gevoed door kennis. Maar het verleden laat hem niet los en hij wordt vooral achtervolgd door herinneringen aan zijn geliefde, zeer muzikale zus Bella.
Als Athos  een aanstelling kan krijgen bij de nieuw op te richten geologische faculteit van de universiteit van Toronto, verhuizen de twee naar Canada. Die aanstelling krijgt hij mede door zijn vriendschap met Frank Debenham, die samen met Griffith Taylor en Silas Wright (allen mannen die werkelijk hebben bestaan) heeft deelgenomen aan de beroemde Terra Nova Expeditie naar Antarctica van Robert Scott.
Jakob groeit daar verder op, volgt een opleiding, wordt dichter en vertaler en ontmoet zijn eerste vrouw Alexandra.
Later keert hij terug naar Griekenland, naar het eiland Hydra, waar het geboortehuis van Athos staat en waar hij met zijn tweede vrouw Michaela uiteindelijk gelukkig wordt, hoewel Bella hem nooit verlaten heeft.

In het tweede deel wordt een nieuwe verteller geintroduceerd: Ben, geboren ruim na de oorlog uit joodse kampoverlevenden. Via Ben en zijn vrouw Naomi wordt het laatste stukje van het leven van Jakob verder ingevuld.

Toen ik met dit boek begon, struikelde ik in het begin al over deze passage:
"De bosvloer is bronskleurig, gespikkeld, in de bladeren zit gekarameliseerde suiker. Het lijkt of de takken op de uiwitte hemel zijn geverfd. Op een ochtend kijk ik hoe een vinger van licht zich behoedzaam over de grond een weg naar mij zoekt."
Ik ben erg allergisch voor het overdadig gebruik van bijvoeglijke naamwoorden en beeldspraak, dus hier begon ik even te twijfelen: gekaramelliseerde suiker in bladeren? Uiwitte hemel? Is dit wel een boek voor mij?
Gelukkig bleek het niet exemplarisch voor het vervolg. Het veelal poetische en beeldende taalgebruik heb ik daarna niet meer als storend ervaren en voegt iets wezenlijks toe aan dit verhaal over twee heel verschillende, door de oorlog getekende mannen.
De symboliek van de letterlijk naar het verleden gravende Athos ligt er natuurlijk wel dik bovenop, maar dat is ook wel weer mooi omdat het tot in de details wordt doorgetrokken. Maar veel meer dan dat is het toch de taal, die de mannen en vrouwen in dit boek staande houdt; boeken, gedichten, woorden, taalgrappen, alle personages die een rol van betekenis spelen hebben hier iets mee. De manier waarop dit dan weer door Michaels in taal gevat wordt, maakt dit een indrukwekkend boek.
Waar je overigens wel de tijd voor moet nemen, je leest het niet even vlotjes weg maar dat wil je ook niet, door de prachtige zinnen die Michaels uit haar pen laat vloeien.

Dit boek is er één van mijn lijstje van boeken die ik dit jaar wil lezen.
Fugitive pieces was de eerste roman van Anne Michaels (1958). In 2009 schreef ze haar tweede boek, The Winter Vault (vertaalde als Het Wintergewelf). Die heb ik (uiteraard) meteen op mijn lijstje gezet.

Patti Smith - M Train

Patti Smith - M Train
(UK/VS 2015)
Vertaald als M-Train

M Train is een heel merkwaardig boek. Ik dacht dat het zou gaan over de boeken die ze heeft gelezen (zo begreep ik het uit een stuk op Brain Pickings: 'a memoir of reading'). Dit is voor een deel het geval, maar veel meer is dit een boek over vergankelijkheid; het is een heel melancholisch boek in een erg poetische stijl. Het is geen dagboek, het zijn geen essays. Het is meer een verzameling gedachten, die wel een chronologische volgorde hebben.
Patti Smith (1946) denkt over haar overleden man Fred Smith, haar broer Todd, haar ouders. Maar ook al die schrijvers die voortijdig het portaal tussen leven en dood zijn doorgegaan, zelfgekozen of niet. Ze bezoekt hun graven, waar ze foto's van maakt. Soms mag ze ook hun spullen zien en fotograferen, zoals in het geval van Frida Kahlo.

Ze beschrijft haar dromen, maar op een manier waardoor de droom lucide wordt en tussen slapen en waken hangt. Ze denkt na over hoe dingen in de wereld komen en hoe ze weer verdwijnen; zelf is ze een meester in het kwijtraken van haar spullen: boeken, camera's, notitieboeken, jassen, alles raakt ze kwijt. Ze filosofeert, ze leest, ze denkt, ze meandert door het landschap van haar gedachten. Ze doet alles heel intens, ze leest niet zomaar een boek, maar leest het stuk, wil een vinger krijgen achter de betekenis van dingen,welke aanwijzingen die voor haar hebben.

Tussendoor drinkt ze sloten zwarte koffie en eet ze elke ochtend in haar vaste New Yorkse café 'brown toast with olive oil'.  En ze is gek op detectives en CSI-achtige series, maar dan het liefst in een hotel in Londen.

Ze ziet er op foto's vaak nogal ongenaakbaar uit, met een soort van arrogante blik, maar uit M Train komt een kwetsbare, zeer gevoelige, bedachtzame vrouw die het liefst alleen is. Alleen in haar appartement in New York City, met haar katten en haar boeken, met ruimte om te denken en te schrijven;

"I believe in movement. I believe in that lighthearted balloon, the world. I believe in midnight and the hour of noon. But what else do I believe in? Sometimes everything. Sometimes nothing. It fluctuates like light flitting over a pond. I believe in life, which one day each of us shall lose. When we are young we think we won't, that we are different. As a child I thought I would never grow up, that I could will it so. And then I realized, quite recently, that I had crossed some line, unconsciously cloaked in the truth of my chronology. How did we get so damn old? I say to my joints, my iron-colored hair. Now I am older than my love, my departed friends. Perhaps I will live so long that the New York Public Library will be obliged to hand over the walking stick of Virginia Woolf. I would cherish it for her, and the stones in her pocket. But I would also keep on living, refusing to surrender my pen."

Hoewel ik geen fan ben van Patti Smith als singer-songwriter, vond ik M Train onverwacht een betoverend, prachtig, poetisch boek.





Shakespeare toen en nu

Jeanette Winterson - Het gat in de tijd (The gap of time)
UK, 2015

In verband met het 400ste sterfjaar van William Shakespeare komt de Britse Hogarth Press (ooit opgericht door Leonard en Virginia Woolf) met een project waarin 9 werken van Shakespeare worden herverteld door bekende hedendaagse schrijvers. Eind 2015 gaf Jeanette Winterson de aftrap met haar versie van Shakespeare's Wintersprookje (The Winter's Tale): Het gat in de tijd.

Het leek me een must om de oorspronkelijke versie van Shakespeare te kennen, dus die heb ik eerst (in mijn nieuwe Nederlandse vertaling) gelezen. Op deze manier is dit project een mooie aanleiding om een aantal bekende werken van Shakespeare te lezen of herlezen.

Wintersprookje valt onder de 'komedies' van Shakespeare, maar is in feite een tragikomedie.
Zonder de hele inhoud van het oorspronkelijke stuk van Shakespeare te gaan navertellen, komt het kort gezegd hier op neer: Leontes, koning van Sicilië, verdenkt zijn vrouw Hermione, 9 maanden zwanger, van overspel met zijn vriend Polixenes, koning van Bohemen (dat Shakespeare - per abuis? - situeert aan een kust). Polixenes is dan al 9 maanden te gast bij Leontes en zijn vrouw. Leontes wordt half waanzinnig van jaloezie. Hij smijt Hermione in de gevangenis.  Polixenes ontkomt ternauwernood aan een moordaanslag. Leontes denkt dat het meisje dat Hermione in de gevangenis heeft gebaart, het kind van Polixenes is. Het kind wordt aan de kust van Bohemen te vondeling gelegd. Mamillius, de zoon van Hermione en Leontes, sterft van verdriet om het gemis van zijn moeder. Hermione sterft van verdriet om haar verloren dochter.
Leontes komt bij zijn positieven en beseft wat hij heeft aangericht. Hij haat zichzelf.
17 jaar later (het gat in de tijd) wordt het dochtertje Perdita, grootgebracht door herders, verliefd op de zoon van Polixenes. Wanneer zij ontdekken dat Perdita de dochter is van Leontes, gaan zij samen naar Sicilië om Leontes te confronteren.

Jeanette Winterson heeft zich nauw aan het oorspronkelijke verhaal gehouden, zowel wat betreft de inhoud als de opbouw (3 bedrijven). Zelfs de namen zijn vrijwel identiek. Dat vond ik in het begin een beetje teleurstellend, vooral omdat je dan ook weet hoe het gaat aflopen. Maar ze heeft er een paar (hedendaagse) thema's doorgeweven die haar verhaal iets extra's geeft; naast de tijd uit de titel zijn dat onder andere: een ex-bankmedewerker zonder geweten die een hedge-fonds (Sicilia) heeft opgericht, rassentegenstellingen en virtual reality in de vorm van een (levensechte) game.  En warempel, ondanks het voorspelde eind weet zij de lezer toch mee te slepend in een verhaal dat zo fris en wervelend is, dat het niet meer uitmaakt dat je weet hoe dit gaat eindigen. Aan het eind weet ze zich naadloos tussen haar personages te mengen en spreekt ze ons als schrijfster toe, over haar keuze voor Wintersprookje en hoe ze dat heeft geinterpreteerd.
Ze zegt:
"Dit is een 'oud verhaal', een sprookje. Maar in een sprookje komt de dreiging meestal van buitenaf in de vorm van een draak, een leger of een boze tovenaar. Shakespeare loopt vooruit op Freud en laat de dreiging komen van waar die in werkelijkheid vandaan komt: van binnenuit. The Winter's Tale werd voor het eerst in 1611 opgevoerd. Het zou nog driehonderd jaar duren voordat de opkomende psychoanalyse begon te begrijpen hoe het verleden een wissel op de toekomst kan trekken of hoe dat verleden kan worden ingelost."
Om vervolgens Perdita het laatste woord te geven.


Het volgende deel in deze serie is:
Howard Jacobson - Shylock is my name (The merchant of Venice)