Het verschijnsel Elena Ferrante

Er is iets geks aan de hand met de Italiaanse schrijfster Elena Ferrante. Nog afgezien van het feit dat ze (of zou het een hij zijn?) anoniem wil blijven, zijn de Napolitaanse romans een merkwaardige leeservaring.
Ik heb nu de eerste twee delen (in de nederlandse vertaling) gelezen: De geniale vriendin en De nieuwe achternaam. Ik ben er in de loop van december mee begonnen, ook een beetje omdat ik zag dat deze serie (en vooral het laatste deel, dat in 2015 in de engelse vertaling uitkwam) op héél veel engelstalige 'best of' lijstjes stond. Dat was ook al zo in 2014, voor de eerdere delen. Dus dacht ik: dat moet toch wel iets bijzonders zijn!

De vierdelige cyclus draait om twee Napolitaanse vriendinnen, Raffaella Cerrullo (Lila) en Lenuccia Greco (Elena) die je als lezer volgt vanaf hun 5e (in de jaren 50) tot (denk ik) het heden en wordt verteld door Elena.  En Ferrante neemt er de tijd voor. Geen detail wordt overgeslagen en alle personages in de arbeidersbuurt waar de meisjes opgroeien, worden van binnen en buiten beschreven. De lijst met families die is bijgevoegd is geen overbodige luxe. Tot de helft dacht ik: is dit nu alles? Hoe kan dat, dat zoveel lezers dit zo geweldig vinden, en ik niet? Het was echt niet onaardig om te lezen en het is goed geschreven, maar ik werd er niet door meegevoerd. Echt zware kost is het ook niet, maar er wordt weinig in gelachen.  Ik dacht nog: dat scheelt weer 3 delen.

In de tweede helft begon er echter iets te gebeuren. De stem van Elena wordt rijper, de psychologische ontwikkeling van de beide meisjes en hun vrienden en vriendinnen gaat dieper, de sociale en politieke achtergrond wordt belangrijker: kun je ooit ontsnappen uit de mores van een (typisch Italiaanse dus macho) arbeidersgemeenschap? En de verhouding tussen de vriendinnen wordt complexer; de 'zusterschap', zoals Elena hun vriendschap benoemt, is er één van aantrekken en afstoten, van afhankelijkheid en loswerken, van jaloezie en bewondering en vooral een bijna voortdurende frustratie over de keuzen van de ander.  Ik merkte dat ik het boek op elk vrij momentje begon op te pakken omdat ik wilde weten hoe het verder ging. En wat een ellende maken die meiden mee. Op driekwart heb ik snel alvast het tweede deel gereserveerd in de biep, waardoor ik nadat ik deel 1 had dichtgeslagen meteen door kon stomen. En in deel twee werd ik onmiddellijk meegesleept, er wordt heel persoonlijk, dicht op de huid geschreven, de betrokkenheid die je als lezer hebt wordt steeds vertrouwelijker, en wordt steeds beter; naarmate Elena volwassener wordt, wordt de taal waarvan ze zich als verteller bedient, ook rijker, mooier. Er is steeds meer reflectie.

Het is duidelijk, dit is een serie die moet groeien. Lezers die in of na het eerste deel zijn afgehaakt, raad ik aan toch door te lezen want die zijn er wellicht te vroeg mee gestopt; het eerste deel doet duidelijk een beroep op het geduld van de lezer.
Wel denk ik dat mannen minder met deze boeken zullen hebben, al zou ik het geen 'vrouwenboeken' willen noemen. Maar ze gaan wel heel erg over de emotionele belevingswereld van vrouwen.

Terugkomend op de raadselachtige identiteit van de schrijfster (ik zeg schrijfster omdat het mij gezien bovenstaande erg stug lijkt dat het een man is): ik vind dat wel iets hebben. Dat je het lef hebt om in deze tijd, waarin schrijvers bijna gedwongen worden publiek bezit te zijn, anoniem te blijven (er zijn wel wat schriftelijke interviews met haar gemaakt, maar die zijn op één hand te tellen). Ik denk dat het in dit geval juist veel toevoegt aan de romans, waarvan men voorzichtig vermoedt dat het sleutelromans zijn; juist omdat je de auteur niet kent, ga je je ook niet afvragen wat nu wel en niet autobiografisch is, iets wat ik, als dat mij als lezer overkomt, nogal irritant vind en mijn leeservaring verstoort. Daarnaast zijn ze zó persoonlijk, dat als het allemaal waar zou zijn (en zelfs als dat niet zo zou zijn) je als schrijfster niet zou wíllen dat men je kent.

De schrijfster blijft zelf steeds als reden voor het gebruik van haar pseudoniem geven dat boeken, eenmaal geschreven, hun schrijvers niet meer nodig hebben. Ook heeft zij, toen zij een belangrijke Italiaanse literaire prijs won, geroepen dat ze hierbij niet aanwezig zou zijn omdat 'mijn boeken voor prijzen worden genomineerd, niet ik'.
In eerste instantie liet het (engelstalige) succes overigens nog op zich wachten, het was de zeer lovende recensie van de gerenommeerde criticus James Wood in het al even gerenommeerde tijdschrift The New Yorker die dat succes ontketende.

En hoe nu verder? Ik heb twee keuzen: wachten tot deel 3 in de nederlandse vertaling verschijnt (dit kan nog wel even duren, want ik zag ze nog niet in de catalogi van het voorjaar) of nu meteen verder lezen, met de engelse vertaling. Ik denk dat het wel duidelijk is: ik kies voor de engelse vertaling!

De vier delen in vertaling:
My brilliant friend (2012, oorspr. uitgave 2011) NL De geniale vriendin
The story of a new name (2013, oorspr. uitgave 2012) NL De nieuwe achternaam
Those who leave and those who stay (2014, oorspr. uitgave 2013) NL nog niet vertaald
The story of the lost child (2015, oorspr. uitgave 2014) NL nog niet vertaald

Daarvoor schreef Ferrante enkele 'losse' romans die naar verluidt ook zeer de moeite waard zijn:
Troubling Love (2006, oorspr. uitgave 1992) NL Kwellende liefde
The days of abandonment (2005, oorspr. uitgave 2002) NL Dagen van verlating
Fragments (2013, oorspr. uitgave 2003) NL (nog) niet vertaald
The lost daughter (2008, oorspr. uitgave 2006) (NL De verborgen dochter)