Erik Menkveld - Het grote zwijgen

Dit is zo'n boek waar voor iedereen wel iets van zijn gading in zit. Muziek: het gaat over twee bekende Nederlandse componisten, Alphons Diepenbrock en Matthijs Vermeulen. Geschiedenis: het speelt zich af in Amsterdam en Laren tussen 1910 en 1920. Oorlog: in de tweede helft van het boek speelt (de aanloop naar) de 1e wereldoorlog een steeds grotere rol. Liefde, trouw en ontrouw: de grote liefde van Diepenbrock blijkt niet zijn eigen vrouw te zijn en de grote liefde van Vermeulen lijkt een getrouwde vrouw te zijn.
Maar dit is toch vooral een boek over klassieke muziek in een tijd dat de klassieke muziek nog een liefhebberij voor de zeer gegoede stand was en de arbeiders buiten tegen het hek stonden om toch nog wat klanken uit het Concertgebouw te kunnen opvangen. Het scheppingsproces heeft een belangrijke rol in dit boek; de moeite en offers die gepaard gaan met het componeren van een grote symfonie en de blokkades die dat scheppingsproces kunnen frustreren. Dat klinkt nogal verheven, maar gelukkig wordt dat teruggebracht tot de menselijke maat door te laten zien hoe de huiselijke omstandigheden en de menselijke relaties van het dagelijks leven daarbij nogal van invloed kunnen zijn. In de loop van het boek breidt deze invloed zich steeds verder uit, tot de de eerste wereld-oorlog toe. Dan blijkt dat deze oorlog sommigen juist aanzet tot grote prestaties als tegenwicht tegen het onmenselijke, en anderen volledig verlamd: het grote zwijgen.

Het boek geeft, juist door uitgebreid aandacht te geven aan het liefdes-en familieleven van vooral Diepenbrock, een prachtig inzicht in de man en componist Diepenbrock en de rol die Vermeulen hierbij speelde. Vermeulen, de leerling die uiteindelijk zijn meester voorbij streeft. Mooi vond ik ook dat de vrouw van Diepenbrock, die aan het begin van het boek alleen als een soort negatieve schaduw aanwezig is en zich opoffert voor haar man, gaandeweg het boek steeds meer begint te groeien en een sympathieke vrouw van vlees en bloed wordt, die uiteindelijk een grote aandeel blijkt te hebben in de verwikkelingen aan het eind.
Mooie sfeerbeelden ook van die tijd in zowel Amsterdam als Laren, waarin ook muzikale namen als Mahler en Mengelberg veelvuldig terugkomen.
Ik vond alleen het eind een beetje flauw en onbevredigend; dit heeft geleid tot een halve ster minder in mijn waardering.

Voor mij als niet-klassieke-muziekkenner was het ontzettend leuk om te lezen over klassieke muziek, omdat er veel wordt uitgelegd, bijvoorbeeld over de opbouw van een symfonie, zonder dat dat storend is voor het verhaal. Maar voor lezers die wel kennis hebben van klassieke muziek is het denk ik nog veel leuker, voor hen moet dit wel een feest van herkenning zijn.

Erik Menkveld (1959) werkte als redacteur bij de Bezige Bij en het literaire tijdschrift Tirade. Hij schreef eerder drie dichtbundels en een brievenboek, waarin hij vragen stelt aan een aantal 'groten der aarde'. Het Grote Zwijgen verscheen in 2011 en is zijn eerste roman. Hiervoor ontving hij in 2012 de Academica Literatuurprijs.