Gelezen in januari en februari

Aan het begin van dit jaar werd ik overvallen door een ongekende leeshonger, ik las de afgelopen maanden dan ook veel meer dan ik kon schrijven. Ik kocht overigens ook erg veel (vooral gebonden boeken) waardoor ik het boekenbudget van het komende halfjaar nu al heb opgemaakt. De aankoop waar ik het meest blij van werd was een set (in drie banden) van het complete verzameld werk van Shakespeare in Nederlandse vertaling. Ik heb meestal nogal wat moeite met het engels van Shakespeare, zodanig dat het mijn leesplezier behoorlijk vergalt. Deze vertaling is van de Vlaming Willy Courteaux, die er maar liefst 16 jaar over deed. Maar daarover later meer.

Het overzicht van gelezen boeken:

Elena Ferrante - De nieuwe achternaam; zie hier. Ik ben er overigens nog niet toe gekomen het derde deel (in de engelse vertaling) te lezen, dus misschien wacht ik nu toch wel op de nederlandse vertaling.

Jenny Erpenbeck - Een handvol sneeuw; zie hier

Virginia Baily - Op een ochtend; historische roman over een Italiaanse vrouw die in WOII een joodse jongen redt van de kamptransporten, terwijl ze toekijken hoe de rest van zijn familie afgevoerd wordt. De jongen die niet gered wilde worden begint op latere leeftijd volledig te ontsporen en de vrouw raakt het contact met hem kwijt, tot zijn dochter zich meldt.  Aardige roman maar enigszins vlak, met een voorspelbaar, nogal gemakkelijk eind

Tanya Commandeur - De man die alles achterliet; historische roman over een man uit Rotterdam die rond 1900 zijn gezin verlaat en in de VS zijn toekomst zoekt. Na enkele jaren gaat zijn zoon hem achterna. Niet elke emigrant is in staat een succesvol nieuw leven op te bouwen, zo blijkt. Geen literair werk maar wel een mooie en boeiende roman over (nederlandse) emigratie. Ooit waren wij ook gelukzoekers.

Sylvain Tesson - Berezina; zie hier

Mary Costello - Academy Street; zie hier

Fons Dellen - Echte vrienden; geslaagde debuutroman van Fons Dellen over een vriendengroepje waarvan er één op het slechte pad raakt, waardoor de anderen wel of niet bewust meegezogen worden. Sex, drugs en rock & roll, maar ook spanning en een klein moralistisch vingertje. Leuk boek.

Donald Niedekker - Als een tijger, als een slak; zeer literair boek dat ik las voor Tzum.
Erg mee geworsteld maar die worsteling leverde wel iets op. Een boek dat ik normaal gesproken niet zo snel op zou pakken.

Margot Vanderstraeten - Het Vlindereffect; zie hier

Carel Helder - C.V.; bonte verzameling van reportages, 'stukkies', lijstjes en interviews van deze journalist. Als kind kreeg ik in elke kerstvakantie steevast het Winterboek, een jaarlijkse uitgave vol verhalen, spelletjes etc. Dit is ook zoiets, maar dan voor volwassenen. Lekker bladerboek met aardige stukken, onder andere over Martin Ros en Theo Sontrop.

Alex Boogers - De lezer is niet dood; belangwekkend pamflet over lezen, zie hier

Simone van der Vlugt - Nachtblauw; geromantiseerd verhaal spelend in de 16e eeuw over boerenmeisje dat na een rampzalig huwelijk vlucht naar Amsterdam en uiteindelijk in Delft terechtkomt en Delfts aardewerk gaat beschilderen. Niet literair maar Van der Vlugt weet altijd op een prettige manier feit en fictie te vermengen en het boek geeft een mooi inkijkje in de geschiedenis van het Delfts aardewerk. Aanrader voor wie zich niet ergert aan wat romantisch getinte fictie.

Barbara Stok - Lang zal ze leven; verzamelde strips van deze striptekenares die zo prettig relativerend kan tekenen en schrijven over de alledaagse frustraties van het leven.

Filip Rogiers - Verman je; zeer vlaamse roman die ik las voor Tzum.
Onbekende literatuur verdient een kans, maar deze beviel mij slecht

Vesna Goldsworthy - Gorski; zie hier

Matthias Rozemond - De Duivelskunstenaar; historische roman over Jeroen Bosch. Omdat er maar weinig feiten bekend zijn over het leven van de schilder die nu zo in de belangstelling staat, heeft Rozemond zijn fantasie kunnen uitleven om te bedenken hoe het geweest zou kunnen zijn. Interessante basis die tot een heel boeiend verhaal had kunnen leiden, maar slecht uitgewerkt want Rozemond heeft een romance verzonnen tussen Jeroen en de vrouw van zijn broer Goessen, Kathelijne. Daar heeft hij (in dit boek) een zoon, Jan, verwekt maar is daarna min of meer op de vlucht geslagen, vader Bosch heeft de zwangere Kathelijne vervolgens aan Goessen gekoppeld. Jeroen komt na jaren in het buitenland, waaronder 3 jaar in Venetië, terug in Den Bosch en Kathelijne wil de romance weer opstarten maar Jeroen heeft er geen zin meer in. Dit romantische gedoe is de kern van de roman waarin Jeroen en Kathelijne ombeurten aan het woord zijn, die voor mij geen enkel moment boeiend werd. Saai en vlak, wat een gemiste kans!

Vesna Goldsworthy - Gorski

"Ooit had ik de droom gekoesterd schrijver te worden, maar ik bleek te lui om een pen op papier te zetten. Nu wist ik wat me te doen stond: Gorski's bibliotheek moest mijn literaire meesterwerk worden, een fictiewerk met dezelfde verbeeldingskracht als een uit woorden bestaand verhaal, een installatiekunstwerk dat alles wat Natalja wilde exposeren naar de kroon zou steken. Alle werken in Gorski's bibliotheek zouden intertekstueel met elkaar verbonden zijn en samen een perfecte tekst scheppen: de collectie zou de verbeelding worden van een karakterschets van dezelfde grootheid als die van Julien Sorel of Ivan Karamazov."

Aan het woord is Nikola Kimovíc (Nick), een Servische immigrant in Londen en de verteller. Nick, Roman Gorski en Natalja Summerscale zijn de hoofdpersonen in dit verhaal, dat Vesna Goldsworthy heeft geschreven als een ode aan F. Scott Fitzgerald's The Great Gatsby.  De verwijzingen naar deze inmiddels klassieke roman zijn dan ook talloos, sterker nog:  de verhaallijn valt min of meer samen met die van The Great Gatsby.
In dit geval speelt het rijkeluisleven zich af in voornamelijk Russische kringen in Londen. Het is sex, drugs en rock & roll, al kan de  rock & roll beter vervangen worden door geld. Nick werkt in de wat weggestopte boekwinkel van Christopher Fynch en krijgt van de puissant rijke rus Roman Gorski de opdracht voor zijn in aanbouw zijnde woning 'The Barracks" een bibliotheek samen te stellen. Niet zomaar een bibliotheek, maar 'een uitgelezen boekenverzameling voor een Russische gentleman-geleerde met belangstelling voor kunst, literatuur en reizen en met een fijne neus voor Europese talen; een collectie die de indruk zou wekken dat Gorski de boeken persoonlijk had verzameld en in de loop der jaren ook gelezen had of, als dat nog niet was gebeurd, het vaste voornemen had dat alsnog te gaan doen.'

Gorski gedraagt zich nu juist niet als miljardair maar houdt zich nogal op de achtergrond, waardoor hij voor veel (rijke) Londenaars haast mythische proporties krijgt. Waar hij zijn rijkdom vandaan heeft, blijft een beetje vaag. Nick heeft al snel door dat Gorski   met zijn bibliotheek indruk wil maken op zijn stille geliefde, de russische Natalja, de vrouw van de rijke en ietwat ordinaire engelsman Tom Summerscale. Samen met hun dochter Daisy wonen ze tegenover The Barracks, in The Laurels. En daarmee ook tegenover Nick, want die woont tijdelijk in de portierswoning van The Barracks, om de bouwplaats een beetje in de gaten te houden.
De vriendin en persoonlijk coach van Natalja, de eveneens russische Gery Pekarova, speelt een merkwaardige rol, ze wordt neergezet als een erg stereotiepe russische sportvrouw met een sterk atletische gestalte. Ze is een soort schaduw van Natalja. En ze papt aan met Nick.

Nick wordt door zowel de Summerscales, Gery als Gorski ingepalmd en gebruikt als een soort veredelde loopjongen. Hij is, als verteller én personage, de intermediair die alle lijntjes aan elkaar knoopt.
'Gorski'  biedt een vlot geschreven en fascinerend inkijkje in de wereld van de Russische 'scene' in Londen, en van de manier waarop geld leidt tot een verdorven leven waarin het zo comfortabel leven is, dat de kritiek erop al snel verstomt.  Pas als Nick met een schok uit zijn tijdelijke droomwereldje wakker wordt, ziet hij alsnog tot welke gevolgen het hebben van veel geld kan leiden. Het boek heeft aan het eind nog een leuke verrassing in petto.
Voor wie The Great Gatsby kent, is dit bovendien een feest van herkenning.

Vesna Goldsworthy is zelf van Servische afkomst en woont in Londen. Ze is dichter, schrijver en journaliste. Eerder schreef zij o.a. Chernobyl Strawberries, over haar jeugd in Joegoslavië, en de dichtbundel The Angel of Salonika.

Vesna Goldsworthy: Gorski. Meridiaan, 2015. 222 blz.
Vertaald van: Gorsky (UK, 2015)

Margot Vanderstraeten - Het vlindereffect

Hoe pak je je leven op, nadat je slachtoffer bent geworden van een terroristische aanslag? De herdenkingen zijn geweest, de doden begraven, hun namen voor eeuwig vastgelegd. En jij? In wie de gruwelijke beelden zijn opgeslagen? In wie de geestelijke wonden gapende gaten hebben achtergelaten, die niet willen genezen?

De verteller van dit verhaal, de Amerikaanse Angela Gutmann, maakt in het eerste deel van het boek de terroristische aanslag op Mumbai (of Bombay) mee, die in 2008 werkelijk heeft plaatsgevonden.*
Zij bevindt zich in het chique Taj Mahal hotel, met haar zoon en diens vriend. De jongens (23) werken een jaar voor een organisatie in India die zich als doel heeft gesteld het leven van kinderen die als huisslaaf worden gebruikt te verbeteren.
Haar beschrijving van deze aanval en de gijzeling die daarop volgt en enkele dagen duurt, is tegelijkertijd schokkend en fascinerend.  Je krijgt stellig de indruk dat Vanderstraeten er zelf bij geweest is.

Zowel Angela als haar zoon Theo overleven de aanslag, beiden gewond. Theo is aanvankelijk nog in levensgevaar. De situatie van de vriend, Jacky, is in eerste instantie nog ongewis.
In het tweede deel van het boek is het 10 jaar later, Angela zit in het vliegtuig vanuit Mumbai terug naar South Beach, Florida, waar zij met haar man een hotel heeft. Het lot van de zoon is dan onduidelijk geworden; het lijkt alsof hij niet meer in leven is.
In de stoel naast Angela zit Jane, in alles tegengesteld aan Angela: een slonzige hippie in wie het spirituele de overhand heeft genomen, terwijl Angela, een zakenvrouw,  haar leven heeft opgehangen aan regels en procedures en als 'mystery guest' rapporten schrijft over hotels. In het luxe  leven van Angela is geen ruimte voor onzekerheid, alles moet kloppen en onder controle zijn. Zelfs als ze bijna dreigt te stikken in een sinasappelpartje, gaat ze haar haar staan kammen:

"Het is onzinnig, maar met mijn vingers die als kam dienen, begin ik mijn halflange lokken goed te leggen, en die beweging doet me deugd, want zo wil ik dat het leven is: rustig en zonder complicaties."

Jane is, net als Angela, rond de vijftig en naar eigen zeggen in een Indiase kliniek bezwangerd van een meisje. Ze heeft een koker met tarotkaarten bij zich en om haar vliegangst te bezweren biedt ze Angela 100 dollar per uur als ze maar kunnen blijven praten, met de tarotkaarten als aanleiding. Angela gaat akkoord en de kaarten stellen haar confronterende vragen,die bij haar tegelijkertijd een interne monoloog op gang brengen, gericht aan Theo.
Via deze constructie krijgen we niet alleen te horen wat er na de aanslag is gebeurd maar vernemen we ook dat er in de jeugd van Angela al eens een traumatische ervaring heeft plaatsgevonden, waarin parallellen met latere gebeurtenissen gezien kunnen worden. De vragen zijn niet alleen confronterend voor Angela maar ook voor ons, als lezer: wie zou de mens zijn als hij geen herinneringen had? en: kun je heimwee hebben naar jezelf? of: bestaat troost echt?
Maar Angela stelt zichzelf ook een concretere vraag over wat angst met een mens doet (hoe is het mogelijk dat 3000 hotelgasten zich in bedwang laten houden en bedreigen door vier jonge terroristen), iets waar ze liever niet te lang over nadenkt.

Vanderstraeten schrijft onopgesmukt, in directe, soms harde, bewoordingen, vanuit een woede die je in het gezicht gesmeten worden; het is Angela's onmacht die de onmacht van de lezer wordt. Dat de lezer dit accepteert, komt vooral door de literaire kwaliteiten van dit boek.

Dankzij het vlindereffect kan Angela zich uiteindelijk verzoenen met haar lot. Het vlindereffect, een natuurkundige benaming voor het verschijnsel dat een minieme beweging via een keten van gevolgen ergens anders een groot effect teweeg kan brengen (de vlinder die een aardbeving veroorzaakt).  Voor Angela het bewijs dat toeval niet bestaat:

".....ze gaan over mijn levensvisie, vatten samen wat er met ons is gebeurd en geven aan dat we het onvermijdelijke nooit hadden kunnen vermijden. Wat moest gebeuren, is gebeurd. Ik heb mezelf getraind in het aanvaarden daarvan. Toeval bestaat niet, dat is wel duidelijk. De wereld is één groot vlindereffect."

Het Vlindereffect is een indringend, en bij vlagen onthutsend boek.


* Op 26 november 2008 werd Mumbai/Bombay getroffen door een gelijktijdige reeks van 10 aanslagen op o.a. hotels, een treinstation en een ziekenhuis. Na de aanval volgden bezettingen van gebouwen en gijzelingen waarvan sommigen, waaronder die van het Taj Mahal Palace & Tower hotel, tot 29 november voortduren. Er vielen minstens 170 doden en een paar honderd gewonden.
De aanslagen zijn opgeeist door een islamitische terreurgroepering, Lashkar-e-Taiba.


Margot Vanderstraeten - Het Vlindereffect (NL 2014)
Uitgeverij Atlas Contact, 284 blz.
Margot Vanderstraeten is een Vlaamse auteur en journaliste. Het vlindereffect is haar 4e roman.