Margot Vanderstraeten - Het vlindereffect

Hoe pak je je leven op, nadat je slachtoffer bent geworden van een terroristische aanslag? De herdenkingen zijn geweest, de doden begraven, hun namen voor eeuwig vastgelegd. En jij? In wie de gruwelijke beelden zijn opgeslagen? In wie de geestelijke wonden gapende gaten hebben achtergelaten, die niet willen genezen?

De verteller van dit verhaal, de Amerikaanse Angela Gutmann, maakt in het eerste deel van het boek de terroristische aanslag op Mumbai (of Bombay) mee, die in 2008 werkelijk heeft plaatsgevonden.*
Zij bevindt zich in het chique Taj Mahal hotel, met haar zoon en diens vriend. De jongens (23) werken een jaar voor een organisatie in India die zich als doel heeft gesteld het leven van kinderen die als huisslaaf worden gebruikt te verbeteren.
Haar beschrijving van deze aanval en de gijzeling die daarop volgt en enkele dagen duurt, is tegelijkertijd schokkend en fascinerend.  Je krijgt stellig de indruk dat Vanderstraeten er zelf bij geweest is.

Zowel Angela als haar zoon Theo overleven de aanslag, beiden gewond. Theo is aanvankelijk nog in levensgevaar. De situatie van de vriend, Jacky, is in eerste instantie nog ongewis.
In het tweede deel van het boek is het 10 jaar later, Angela zit in het vliegtuig vanuit Mumbai terug naar South Beach, Florida, waar zij met haar man een hotel heeft. Het lot van de zoon is dan onduidelijk geworden; het lijkt alsof hij niet meer in leven is.
In de stoel naast Angela zit Jane, in alles tegengesteld aan Angela: een slonzige hippie in wie het spirituele de overhand heeft genomen, terwijl Angela, een zakenvrouw,  haar leven heeft opgehangen aan regels en procedures en als 'mystery guest' rapporten schrijft over hotels. In het luxe  leven van Angela is geen ruimte voor onzekerheid, alles moet kloppen en onder controle zijn. Zelfs als ze bijna dreigt te stikken in een sinasappelpartje, gaat ze haar haar staan kammen:

"Het is onzinnig, maar met mijn vingers die als kam dienen, begin ik mijn halflange lokken goed te leggen, en die beweging doet me deugd, want zo wil ik dat het leven is: rustig en zonder complicaties."

Jane is, net als Angela, rond de vijftig en naar eigen zeggen in een Indiase kliniek bezwangerd van een meisje. Ze heeft een koker met tarotkaarten bij zich en om haar vliegangst te bezweren biedt ze Angela 100 dollar per uur als ze maar kunnen blijven praten, met de tarotkaarten als aanleiding. Angela gaat akkoord en de kaarten stellen haar confronterende vragen,die bij haar tegelijkertijd een interne monoloog op gang brengen, gericht aan Theo.
Via deze constructie krijgen we niet alleen te horen wat er na de aanslag is gebeurd maar vernemen we ook dat er in de jeugd van Angela al eens een traumatische ervaring heeft plaatsgevonden, waarin parallellen met latere gebeurtenissen gezien kunnen worden. De vragen zijn niet alleen confronterend voor Angela maar ook voor ons, als lezer: wie zou de mens zijn als hij geen herinneringen had? en: kun je heimwee hebben naar jezelf? of: bestaat troost echt?
Maar Angela stelt zichzelf ook een concretere vraag over wat angst met een mens doet (hoe is het mogelijk dat 3000 hotelgasten zich in bedwang laten houden en bedreigen door vier jonge terroristen), iets waar ze liever niet te lang over nadenkt.

Vanderstraeten schrijft onopgesmukt, in directe, soms harde, bewoordingen, vanuit een woede die je in het gezicht gesmeten worden; het is Angela's onmacht die de onmacht van de lezer wordt. Dat de lezer dit accepteert, komt vooral door de literaire kwaliteiten van dit boek.

Dankzij het vlindereffect kan Angela zich uiteindelijk verzoenen met haar lot. Het vlindereffect, een natuurkundige benaming voor het verschijnsel dat een minieme beweging via een keten van gevolgen ergens anders een groot effect teweeg kan brengen (de vlinder die een aardbeving veroorzaakt).  Voor Angela het bewijs dat toeval niet bestaat:

".....ze gaan over mijn levensvisie, vatten samen wat er met ons is gebeurd en geven aan dat we het onvermijdelijke nooit hadden kunnen vermijden. Wat moest gebeuren, is gebeurd. Ik heb mezelf getraind in het aanvaarden daarvan. Toeval bestaat niet, dat is wel duidelijk. De wereld is één groot vlindereffect."

Het Vlindereffect is een indringend, en bij vlagen onthutsend boek.


* Op 26 november 2008 werd Mumbai/Bombay getroffen door een gelijktijdige reeks van 10 aanslagen op o.a. hotels, een treinstation en een ziekenhuis. Na de aanval volgden bezettingen van gebouwen en gijzelingen waarvan sommigen, waaronder die van het Taj Mahal Palace & Tower hotel, tot 29 november voortduren. Er vielen minstens 170 doden en een paar honderd gewonden.
De aanslagen zijn opgeeist door een islamitische terreurgroepering, Lashkar-e-Taiba.


Margot Vanderstraeten - Het Vlindereffect (NL 2014)
Uitgeverij Atlas Contact, 284 blz.
Margot Vanderstraeten is een Vlaamse auteur en journaliste. Het vlindereffect is haar 4e roman.