Anthony Doerr - All the light we cannot see

Engelse fictie, VS 2014
De vertaling verschijnt op 16 februari 2015 onder de titel Als je het licht niet kunt zien bij uitgeverij The House of Books

Je hebt van die boeken waarin de sfeer en het verhaal elkaar zo versterken, dat dat verhaal je gewoon heel lekker 'past'.
All the light we cannot see speelt zich grotendeels af in WOII, in de franse kustplaats Saint Malo en is zo'n verhaal.

De twee hoofdpersonages zijn bijzonder: de op jonge leeftijd blind geworden Marie-Laure LeBlanc die met haar vader in Parijs woont en de erg duitse jongen Werner Pfennig, die met zijn zusje Jutta in een weeshuis in de duitse mijnwerkersplaats Zollverein woont, nadat hun vader is omgekomen in diezelfde (kolen-) mijnen.
Daniel LeBlanc, de vader van Marie-Laure, is slotenmaker en –beheerder in een natuurkundig museum in Parijs. In dit museum bevindt zich ook zeer kostbare, enorm grote diamant waarvan een mythe zegt dat deze speciale gaven bevat: de Sea of Flames.
Daniel bouwt voor zijn dochter een complete maquette van hun buurt. Hij leert haar met behulp hiervan haar weg te vinden. De liefde voor zijn dochter vult haar met zelfvertrouwen en biedt haar de mogelijkheid in de toekomst ondanks haar handicap een zelfstandig leven te leiden. Als de oorlog uitbreekt, vluchten Daniel en zijn dochter naar Saint Malo, het eiland waar een oudoom van Marie-Laure, Maurice LeBlanc, na WOI is neergestreken met de nodige oorlogstrauma’s. Marie-Laure weet hem door haar open houding en nieuwsgierigheid uit zijn isolement te halen, en samen vervullen zij uiteindelijk een rol in het verzet, want Maurice heeft op zolder een radiozender verstopt.

Tegenover Marie-Laure staat Werner Pfennig, een nieuwsgierige jongen die het leven veel vragen stelt en zo de wereld van de radio ontdekt. Samen met zijn zusje luisteren ze naar uitzendingen ‘van ver weg’ waarin het heelal wordt uitgelegd voor kinderen, afgewisseld met klassieke muziek. Voor de kinderen is het alsof ze een engel horen.
Werner blijkt een technisch talent te hebben en is vooral goed in het bouwen van radio’s. Dit talent wordt per toeval ontdekt door een hooggeplaatste nazi, die ervoor zorgt dat hij, mede dankzij zijn erg arische uiterlijk, in plaats van in de mijnen terecht komt op het ‘National Political Institute of Education’ in Schulpforta. Ondanks de naam is dit een ordinaire kweekplaats voor frontsoldaten ‘die iets nuttigs kunnen’, in het geval van Werner heeft hij samen met één van zijn leraren een apparaat ontwikkeld om met behulp van de radiosignalen van de vijand de locatie hiervan te kunnen opsporen. De jongens worden gehersenspoeld met nazi-ideologieën en daarop ook regelmatig getest. Werner blijkt ook een blinde vlek te hebben: zijn moreel kompas is zwak. Diep van binnen weet hij wel dat de nazi-ideologie moreel verwerpelijk is, maar hij durft de consequenties van verzet hiertegen niet te aanvaarden. Zijn zus Jutta ziet het des te scherper, in haar brieven aan hem is zij zijn moreel geweten.

De lijntjes van Marie-Laure en Werner worden langzaam in elkaar gewoven. Het verhaal begint en eindigt bij de geallieerde aanval op Saint Malo vlak na D-Day in 1944; het eiland was een strategisch bolwerk van de nazi’s. Daartussen wordt de geschiedenis van Marie-Laure en Werner om en om verteld.
Gaandeweg komt daar nog een derde stem bij: die van sergeant-majoor Reinhold von Rumpel, nazi en diamantdeskundige. Von Rumpel schuimt heel Europa af om kostbare diamanten voor zichzelf te confiskeren en kent het verhaal van de diamant in het natuurkundig museum in Parijs. Er is één probleem: het museum heeft 3 kopieën van de diamant laten maken en de 4 medewerkers die zijn gevlucht weten zelf niet wie de echte steen en wie een kopie heeft meegenomen.

Ik vermoed dat Doerr de diamant heeft ingebouwd om een extra spanningsboog te creeëren, die diamant heeft dan nog op meerdere punten in het verhaal een functie, maar de persoon Von Rumpel is wat mij betreft een overbodige.
Doerr kan prachtig schrijven en maakt invoelbaar hoe de levens van twee kinderen worden gestuurd door een oorlog waar zij niets mee te maken hebben, en wat het is om een instrument te zijn in handen van de verkeerde partij, maar tegelijkertijd ook in wat voor wereld je leeft als je blind bent en hoe de onvoorwaardelijke liefde van je naasten kan leiden tot een dapperheid waartoe anderen niet in staat lijken te zijn.
De blindheid van Marie-Laure wordt door Doerr zo geloofwaardig beschreven dat ik het er af en toe benauwd van kreeg, zo ging ik mee in een wereld zonder zicht, gebaseerd op tast en gehoor.  Dat je niet weet of er iemand achter je staat, dat je paniek om je heen hoort maar niet weet wat er is....
Aan het eind van het boek brengt Doerr het verhaal in de tegenwoordige tijd, en weet op een ontroerende manier duidelijk te maken hoe de titel van het boek ook nog een universele betekenis kan hebben.
Von Rumpel mag dan een personage zijn die niet overtuigt, maar dat is wat mij betreft de enige schoonheidsfout in deze verder betoverende historische page-turner, die dan ook mijn beste boek van 2014 werd.