Lily King - Euphoria

Je hebt van die boeken, die lees je niet, die leef je.
Zo'n boek was Euphoria van Lily King.
Het verhaal speelt zich af in Nieuw Guinea tussen de 1e en 2e wereldoorlog. Nell Stone en Schuyler Fenwick ('Fen'), een echtpaar en beiden antropoloog, zijn net de Mumbanyo ontvlucht waar ze een aantal maanden hebben gezeten. De Mumbanyo, een agressieve, donkere kwaadaardige stam, waar Nell zo bang werd dat ze voortijdig zijn weggegaan. Nell is een amerikaanse en Fen een australiër, ze hebben elkaar ontmoet op de boot na één van hun veldexcursies.

Inmiddels doen ze nu al een paar jaar samen veldwerk, waarbij Nell zich richt op de vrouwen en (vooral) kinderen, en Fen meer op de mannen en de symbolen.  Ze ontmoeten de engelsman Andrew Bankson, een engelse antropoloog, die veldwerk doet bij een stam langs de Sepik rivier, de Kiona.
Hij is het, die Nell en Fen, die eigenlijk op weg zijn naar Australië, het voorstel doet nog een poosje veldwerk te doen bij een vreemdzame stam een eindje verder langs de Sepik, De Tam. Uit eigenbelang, want Andrew is bij de eerste ontmoeting met Nell meteen verliefd op haar en wat het werk betreft hebben ze onmiddelijk een klik.

Ze hebben eindeloze discussies met elkaar over de benadering van het werk en helpen elkaar hiermee verder in dat werk. Nell heeft al een boek gepubliceerd over het volwassen worden van kinderen in primitieve stammen. Dat boek was zo controversieel, dat ze er erg beroemd (en rijk) mee is geworden, zeer tegen de zin van Fen, die zich de mindere voelt en steeds minder aan het werk is. Bankson daarentegen wordt enorm gestimuleerd door de discussies die hij met Nell heeft.

Eén van de verhaallijnen betreft dan ook de manier waarop antropologen te werk gaan en dat hun houding ten opzichte van de stam bepaalt wat ze zien. Iets wat nu vanzelfsprekend is, maar in die tijd (de jaren 20) onderwerp van felle discussies.
Bankson is van oorsprong een wetenschapper, een bioloog die halverwege geswitcht is naar antropologie, maar hij heeft nog steeds de sporen van de wetenschapper in zich; hij is een waarnemer, die denkt dat hij een volk nooit zal leren kennen; Nell in haar aantekeningenboek:

'What was it B said? Something about how all we're watching is natives toadying to the white man. Glimpses of how it really was before us are rare, if not impossible.'

Nell daarentegen gaat in gesprek met de stam, ze probeert de taal te leren en zoekt zoveel mogelijk interactie. Ze stelt voortdurend vragen aan de mensen, die ze met groot respect behandelt. Daardoor openen ze zich langzaam in haar aanwezigheid, nemen haar op in hun eigen leven. Bankson ziet de resultaten daarvan en weet dat hij zijn houding tegenover 'zijn' stam, de Kiona, moet wijzigen als hij ooit de rituelen van deze stam wil snappen.
De titel van het boek is ontleend aan het gevoel dat Nell heeft als ze voor het eerst denkt de stam te begrijpen, zoals ze dat uitlegt aan Bankson:

'It's that moment about two months in, when you think you've finally got a handle on the place. Suddenly it feels within your grasp. It's a delusion - you've only been there eight weeks - and it's followed by the complete despair of ever understanding anything. But at that moment the place feels entirely yours. It's the briefest, purest euphoria.'

De andere, dominante verhaallijn is die van de relatie tussen Nell en Fen en de driehoeksverhouding die ontstaat als Andrew daar tussen komt. Hier komen de karakters tot leven. Je ziet ze voor je, in hun zelfgebouwde huis, compleet met werkkamer en slaapkamer met mosquito-netten. Nell en Fen sjouwden steeds een complete inboedel met zich mee, banken, bed, schrijftafels, meer dan 1000 boeken, typmachines en al.
De sfeer is broeierig en dreigend en kapselt je in. De stijl is meeslepend. De film die hier ongetwijfeld ooit van gemaakt gaat worden, zit al in mijn hoofd.

In de (engelstalige) reviews wordt steevast aangehaald dat dit verhaal is gebaseerd op het leven en werk van Margaret Mead. Vergeet dit en lees eerst het boek. Nell Stone is een uniek personage en zo sterk dat ze het verdient als dat unieke personage beoordeeld te worden, en niet als een kopie van Margaret Mead.
Daarna is het wel leuk om de achtergronden te lezen, het verhaal van Mead en háár succesboek 'coming of age in Samoa'.  Dan heeft Euphoria zijn werk al gedaan, en beelden in je hoofd geplant die er voorlopig niet meer uit gaan. En die je voorlopig ook niet meer kwijt wilt.

Euphoria (2014) is (nog) niet vertaald