Valkenieren in de literatuur

Er wordt een jonge vogel uit een nest geroofd. Die wordt in een doos gepropt en verscheept. Die doos komt na een tijd aan bij iemand  die er veel geld voor neerlegt en er een hobby van heeft gemaakt om jonge roofvogels aan zijn wil te onderwerpen, terwijl hij of zij weet dat de vogel vanuit zijn karakter nooit enige vorm van genegenheid zal opvatten voor mensen en altijd zal zoeken naar de vrijheid.

Het gebeurt me niet vaak, maar bij het lezen van H is for Hawk van Helen MacDonald, begon mijn (negatieve) gevoel over wat ik las me in de weg te zitten bij dat lezen. Misschien kwam het, omdat ik even daarvoor The Goshawk van T.H. White gelezen had, in de wetenschap dat MacDonald zwaar leunt op dit boek en ik dit boek in bezit had.  Met een toenemende weerzin heb ik het boek uiteindelijk wel uitgelezen, maar ik vond het vreselijk om kennis te nemen van de methode die White toepast om zijn vogel ‘eronder’ te krijgen: uitputting door ervoor te zorgen dat de (aan een lijn vastgezette) vogel niet in slaap kon vallen, met de bedoeling dat hij uiteindelijk van uitputting zou moeten vertrouwen op de hand van White (en daar dan in slaap mocht vallen).

‘De vogel’, dat is in beide boeken een goshawk, een havik, die erom bekend staat dat hij niet te temmen is en moeilijk te bedwingen. Wat de uitdaging natuurlijk des te groter maakt.

White is trouwens een vat vol tegenstellingen. Hij houdt van de natuur, maar jaagt ook voor zijn plezier. Hij is dol op zijn hond, maar gebruikt duiven en merels als lokvogel om een roofvogel te vangen (de duif of merel wordt vastgelegd aan een tak en is dus een gemakkelijke prooi voor welk roofdier dan ook, want kan niet weg). White weet dat hij wreed is, als hij schrijft over de schuur waar hij zijn vogel houdt, die hij  ‘Gos’ heeft genoemd:

“This was the torture chamber, the medieval dungeon in which the robber baron was to be tormented. One felt like an executioner, very much as if the black mask ought to have concealed one’s face, as one worked by dim wick-light in solitude amid the shrieks of the victim. Like a hare, like a child in agony, like a crazed captive in horrors of the Bastille, Gos screamed as he bated, hung twisting upside down with yell upon yell.”

The Goshawk (het boek) wordt gezien als een spiritueel boek over de strijd tussen mens en dier, maar ik vind er niets spiritueels aan. Ik vond het ook niet eens een goed boek, in de vorm van een dagboek met elke dag een herhaling van zetten waar het de vogel betrof. Waarom ik het heb uitgelezen weet ik ook niet precies, misschien omdat ik hoopte dat het nog goed zou komen met Gos.

Helaas liep het met Gos slecht af. Die wist toch te ontsnappen. Mooi, zou je denken. Maar helaas had hij leren strips met lussen aan zijn poten, waardoor de kans groot is dat hij zichzelf uiteindelijk ergens heeft opgehangen. 

Toen ik merkte dat het bij Helen MacDonald dezelfde kant uitging, was het klaar, over en uit. Ik wilde dit niet nog een keer lezen. Dat was op pagina 85. Wellicht is Helen nog tot inkeer gekomen of is het nog goed afgelopen met de vogel, maar ik wilde het niet meer weten. Ik kon het niet meer verteren.

Toen er nog geen geweren waren, werd de havik, evenals andere roofvogels, gebruikt voor de jacht, om aan voedsel te komen. Dan is het nog te billijken. Maar daarna werd het valkenieren een hobby, in eerste instantie voor de adel, later voor iedereen met een beetje geld en ruimte.

Voor mij was het boek van White wel een bewustwordingsproces, want ik heb uit interesse voor (roof-)vogels zelf ook zo’n dag ('workshop')  bij een valkenier doorgebracht en met verschillende grote vogels op mijn arm gestaan. Ik wil niet meteen de hele beroepsgroep in het verdomhoekje zetten, maar ik ben er wel anders over gaan denken.

De havik is, naast een aantal andere roofvogels, nog steeds een bedreigde vogel en nog steeds worden nesten leeggeroofd voor de pleziertjes van de mens.

Wellicht had ik, als ik niet eerst The Goshawk had gelezen, het boek van MacDonald wel uitgelezen. Het is onbetwist een erg goed geschreven boek. Maar ik was nu helaas niet meer in staat mijn gevoel over de valkerij los te koppelen van het lezen van (non-)fictie.

Voor een bespreking van iemand die dat wel gelukt is (zij het ook met een kanttekening), verwijs ik graag naar die van Anna.

T.H. White: The Goshawk (GB 1951, herdruk als New York Review Book 2007)

Helen MacDonald - H is for Hawk (GB 2014)