Penelope Fitzgerald - The Blue Flower

The Blue Flower (GB 1995)
Historische fictie, 225 blz., niet vertaald


The Blue Flower is een bijzondere historische roman, wellicht zelfs de meest bijzondere die ik tot nu toe heb gelezen. Waarom?

Deze roman gaat over de jonggestorven dichter Friedrich (Fritz) von Hardenberg oftewel Novalis (1772 – 1801)  en is gebaseerd op zijn levensverhaal, dat door Fitzgerald kunstig is gecomponeerd op basis van zijn nagelaten werk, brieven, dagboeken en andere bewaard gebleven documenten.

Novalis is een naam die ik wel eens voorbij heb zien komen, maar meer dan ook niet. Het was dus een onbekende wereld voor mij. Maar het bijzondere is eigenlijk, dat ik vanaf de eerste bladzijde in de wereld van het laat 18^e eeuwse Duitse leven werd getrokken, zonder dat ik kon zeggen welke middelen Fitzgerald dan heeft ingezet om dit voor elkaar te krijgen. Komt het door het feit dat ze veel duitse woorden gebruikt? De heer en vrouw des huizes worden bijvoorbeeld the Freiherr en the Freifrau genoemd. Komt het door het taalgebruik? Zo wordt de bij aanvang van het verhaal jongste broer van Fritz (en lieveling van de familie) The Bernhard genoemd. Komt het door de zinsopbouw? Ik kan niets bijzonders ontdekken eigenlijk. Maar wat is het dan?
Ik ben niet de enige die zich dat afvraagt, want op de cover van mijn exemplaar van dit boek staat een citaat van A.S. Byatt: “A masterpiece. How does she do it?”.

Het verhaal op zich is niet eens zo bijzonder. Het volgt Fritz  vanaf het moment van zijn laatste jaren op de universiteit tot het moment dat zijn geliefde overlijdt. Als Fritz in opleiding gaat voor een functie bij het ‘Directoraat van de Zoutmijnen’ komt hij in de kost bij ‘Kreisambtmann’ Coelestin Just. Die heeft een inwonende nicht, Karoline, in wie Fritz een zielsverwant vindt. Maar de liefde vindt hij bij de dan 12-jarige Sophie Rockenthien. De vader van Sophie is een vriend van Coelestin Just. Sophie is een mooi maar niet al te snugger meisje en de status van haar familie is veel te laag voor de Von Hardenbergs, maar het weerhoudt Fritz niet om stapelverliefd op haar te worden en haar als zijn muze te beschouwen.  Er volgen diverse verwikkelingen die deels spelen in de universiteitsstad Jena, waar Fitzgerald historische figuren als Goethe en Schlegel laat rondlopen. Bizar is de beschrijving van een zonder verdoving uitgevoerde borstamputatie op Sophie terwijl zij op een zolderkamertje in een pension in Jena verblijft. Maar dit verhaal is toch vooral karaktergedreven en die karakters komen dan ook nog bijzonder goed uit de verf. En het is denk ik toch vooral de manier waarop de sfeer is neergezet, die je het verhaal in trekt.

In het boek komt ook het begin van een verhaal voor dat Fritz aan een paar vertrouwelingen vertelt, en dat draait om een blauwe bloem. Ik begreep er niets van en de vertrouwelingen geloof ik ook niet, maar later las ik dat een blauwe bloem in de literatuur een symbool is voor liefde en verlangen, maar ook voor het onbereikbare. Novalis heeft het gebruikt in zijn niet afgemaakte roman Heinrich von Ofterdingen, maar ook andere schrijvers hebben het symbool gebruikt (waaronder Goethe, Walter Benjamin, C.S. Lewis en Tennessee Williams).
In een interview van Hermione Lee met Fitzgerald in The Independent schrijft Lee: “Fitzgerald said once that the blue flower is what you want of life. ‘Even if there's no possibility of reaching it, you must never give up’. “

The Blue Flower was de laatste roman van Penelope Fitzgerald (1916-2000). Na haar eerste vijf boeken, waarvan The Bookshop nog op mijn lijstje staat, schreef zij nog vier historische romans: Innocence (1986), The Beginning of Spring (1988), The Gate of Angels (1990) en The Blue Flower (1995).
The Blue Flower werd in 2012 door The Observer uitgeroepen tot één van de tien beste historische romans ooit. The Bookshop (1978) stond op de shortlist van de Bookerprize.