Dirk de Wachter - Borderline times

Dirk de Wachter: Borderline times; het einde van de normaliteit.
België, 2013

Ik ben niet heel positief als het gaat over de maatschappij waarin we nu leven, en ook niet optimistisch over de toekomst. Ik ben blij dat ik wat ouder ben, want het lijkt me niet fijn om nu jong te zijn.
Dirk de Wachter, een Vlaamse psychiater en psychotherapeut, heeft zich, vanuit de interesse in wat men noemt 'sociale psychiatrie' verdiept in de manier waarop onze leefwereld onze psyche beïnvloedt en wat dat voor gevolgen heeft. Hij is geen aanhanger van Dick Swaab (wij zijn ons brein) maar van mening dat ons brein reageert op de impulsen uit de wereld om ons heen.

Aan de hand van 9 criteria voor een borderline persoonlijkheidsstoornis neemt hij de huidige maatschappij de maat. Een borderline stoornis: 'een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relatie, zelfbeeld en affecten en van duidelijke impulsiviteit, beginnend in de vroege volwassenheid en tot uiting komend in diverse situaties'.

De Wachter past vervolgens deze 9 criteria toe op een maatschappijkritiek door uit elk criterium een stelling te formuleren. Hij gebruikt veel citaten uit literaire werken, met name uit de boeken van Michel Houellebecq, iemand die de maatschappijkritiek zo'n beetje heeft uitgevonden.
Onze individualistische maatschappij, met een verregaande individuele vrijheid (of de illusie daarvan?), emancipatie, secularisering en globalisering leidt ertoe dat veel mensen ongelukkig zijn; depressies, burnout, ADHD, autisme-spectrumstoornissen (ik krijg overigens de indruk dat dit in toenemende mate een stoere 'ziekte' is, opeens heeft iedereen wel iets afkomstig uit het autisme-spectrum), toenemende zelfmoordcijfers.

Ik lees overigens regelmatig dat wij zo'n gelukkig volkje zijn, maar toch wijzen de cijfers erop dat er veel mensen zijn die aan stress of andere maatschappij-gerelateerde aandoeningen lijden, dus hoe kan dat dan? Zo waren in België in 2011 1 op de 4 mensen in behandeling voor een depressie of andere psychiatrische aandoening, slikte 1 op de 10 Belgen antidepressiva en was het ritaline-gebruik van Vlaamse kinderen met een diagnose ADHD tussen 2005 en 2009 verdubbeld. Voor Nederland zal dat niet veel anders zijn, en inmiddels een paar jaar verder vrees ik dat de cijfers nog wel wat hoger zijn geworden.
Ook in mijn directe omgeving zie ik steeds meer mensen die gebukt gaan onder (vaak werkgerelateerde) stress.

Enfin, de focus die ik uit dit boek haal is: dat wij langzaam toegroeien naar een meritocratische samenleving (waarin een ieders sociaal-economische positie is gebaseerd op zijn of haar verdiensten, met andere woorden: als je niet vreselijk je best doet en meegaat in de prestatiecultuur, wordt je gezien als een loser en tel je niet mee), waarin een toenemende stuurloosheid is te onderkennen. Het verdwijnen van traditionele sjablonen, het vervagen van sekserollen, de zich opdringende en dwingende beelden van mode, lifestyle, looks en design (je moet er aan meedoen om erbij te horen), de dominantie van beelden en het gebrek aan woorden (de selfie-en twitter cultuur) dragen hier zwaar aan bij.
Daarbij zijn we geobsedeerd door onszelf en hebben we het idee dat het leven uitsluitend uit genot en geluk moet bestaan en zo niet dan klopt er iets niet. We kunnen niet meer omgaan met ongeluk of met het idee dat leven soms ook gewoon niet leuk en fijn en prettig is. Voor velen leidt dit tot een gevoel van zinloosheid en leegte. Een leegte die zo snel mogelijk moet worden opgevuld (met iets leuks uiteraard).

Iemand heeft een borderline-stoornis als hij voldoet aan 5 van de 9 criteria. De samenleving als geheel, gelegd langs deze meetlat, voldoet ruimschoots aan deze voorwaarden. De samenleving is ziek, en de scheidslijn tussen psychiatrische patienten en gezonde mensen is maar heel dun.
Hoewel De Wachter aangeeft dat hij niet louter een cultuurpessimistisch discours wil houden, wijst hij weliswaar wel af en toe op hoopgevende signalen dat er misschien iets kan veranderen of misschien zelfs al aan het veranderen is, maar geeft hij niet de beloofde 'tools die we kunnen hanteren om met deze nieuwe wereld ethisch zinvol te blijven omgaan'.

Het boek leest als een trein en was voor mij erg herkenbaar. Daarin schuilt natuurlijk ook een gevaar, omdat het zo bevestigend is. Voor je het weet word je ervan beschuldigd 'in je eigen bubble' te zitten. Komt niet voor in dit boek, maar het is vast ook een kenmerk van deze borderline maatschappij: dat we allemaal lekker in onze eigen bubble zitten.
Dus nu moet ik op zoek naar een tegenhanger, een boek dat juist de positieve ontwikkelingen in de maatschappij laat zien. Dat wordt nog een hele klus.
Ondertussen ben ik wel erg nieuwsgierig geworden naar het laatste boek van Dirk de Wachter: De wereld van De Wachter.

Er zijn van die boeken die je zoveel mogelijk mensen zou willen aanbevelen, omdat het kan leiden tot meer begrip van deze wereld en onze rol daarin. Dit is zo'n boek. Je hoeft het niet met alles eens te zijn, maar het is altijd goed om een blik te werpen in de spiegel die je door iemand met verstand van zaken wordt voorgehouden.