David Foenkinos - Charlotte

Uitgeverij Cossee heeft een prachtige gebonden herdruk uitgegeven van de verzameling gouaches en tekeningen van Charlotte Salomon: Leven? Of Theater?, een kloek boek van maar liefst 864 bladzijden. Ik heb al eens eerder in zo'n uitgave mogen bladeren, die bevatte veel minder werken maar ik heb toen wel gezien hoe prachtig deze schilderijen zijn. Ze doen mij erg denken aan het werk van (o.a.) Chagall. Het verzamelde werk wordt wel een graphic novel avant la lettre genoemd; de kunstenares heeft haar schilderijen vaak voorzien van tekst en achter elkaar gezet vormen de schilderijen het verhaal van haar leven. Er zijn ook aantekeningen over muziek in verwerkt, Charlotte zelf noemde de verzameling losse werken een 'zangspel'.
In de aflevering van VPRO Boeken van afgelopen zondag (1 november) kwam dit boek aan de orde, toegelicht door Judith Herzberg, die meegewerkt heeft aan de totstandkoming van deze uitgave.

Dankzij de franstalige auteur David Foenkinos weet ik inmiddels behoorlijk wat van dat leven. Hij schreef een roman waarbij hij heel dicht bij de waarheid bleef. Zo dicht, dat hij het niet in de 'normale' prozastijl kon schrijven, maar heeft gekozen voor een vorm waarbij de zinnen vrij kort zijn en elke zin op een nieuwe regel begint; alleen zo kon hij emotioneel afstand nemen.
Als je het boek openslaat, denk je een heel lang gedicht te zien, het is ook in het begin een beetje vreemd om te lezen. Maar als je er eenmaal aan gewend bent, leest het als een trein. Charlotte Salomon werd in 1917 in Berlijn geboren, als enige dochter van een geassimileerd joods echtpaar. Haar vader, Albert Salomon, was arts. Haar moeder, Franze Grunwald, overleed toen Charlotte 9 was. Pas veel later ontdekte ze dat haar moeder zelfmoord had gepleegd en dat de familie Grunwald getekend werd door depressies en zelfmoorden. Charlotte heeft tekentalent en gaat naar de kunstacademie. Via haar stiefmoeder Paula Lindberg, een bekende zangeres, leert ze Alfred Wolfsohn kennen, de zangleraar van Paula. Zonder zich er zelf van bewust te zijn, zal hij een grote invloed hebben op Charlotte. Niet alleen is hij haar eerste grote liefde, maar ook de eerste die haar in artistiek opzicht serieus neemt en aanmoedigt zich als kunstenares te ontwikkelen.
In 1939 wordt ze door haar ouders naar Zuid-Frankrijk gestuurd, waar haar grootouders van moeders kant dan al een tijdje wonen. Na de verwikkelingen die zich daar afspelen wordt ze uiteindelijk door een bevriende arts aangezet tot schilderen, en dat doet ze uiteindelijk, al was het maar om zelf enige balans in haar leven te houden. Niet lang voor ze wordt afgevoerd naar Auswitz is ze getrouwd en zwanger geraakt. De schilderijen en tekeningen heeft ze dan al in bewaring gegeven bij de arts. Het leven van Charlotte eindigt in 1943 in Auschwitz. Ze is dan 26 jaar oud.

David Foenkinos heeft een prachtig boek geschreven waarin vooral de (ontwikkeling van de) kunstenares Charlotte naar voren komt en veel minder de joodse vrouw Charlotte; dat is terecht, want het jodendom speelde geen grote rol in het leven van Charlotte, behalve dan dat zij werd geconfronteerd met de gevolgen hiervan. Na het lezen van het boek heb ik nu een grote nieuwsgierigheid naar Charlotte en haar werk.
Het voornoemde verzamelwerk staat (uiteraard) op mijn verlanglijst; het kost echter 99,95 dus niet een boek wat je spontaan even aanschaft. Maar ik denk wel elke euro waard!

Overigens heeft Frans Weisz zowel een film (Charlotte, 1981) als een documentaire (Leven? Of Theater?, 2011) gemaakt. De originele schilderijen en tekeningen zijn in het bezit van het Joods historisch museum, maar zijn veelvuldig 'op tournee'.