Ursula Le Guin - De Aardzee cyclus

Ursula K. Le Guin

Machten van Aardzee
Oorspronkelijke titel: Wizard of Earthsea

De tomben van Atuan
Oorspronkelijke titel: Tombes of Atuan

Als je de Aardzee-serie (Earthsea cycles), een klassieke fantasy-reeks gaat lezen, realiseer je je hoezeer de moderne fantasy is geëvolueerd en aangepast aan de complexe wereld waarin we nu leven.

Met Machten van Aardzee (Wizard of Earthsea) schreef Le Guin (1929) één van de eerste fantasy romans en met de Aardzee serie ook nog de eerste Young Adult reeks, al heette het toen nog niet zo. Haar uitgever vroeg of zij iets wilde schrijven voor de categorie lezers tussen kinderen en volwassenen.

De geitehoeder Ged, een jongen van ongeveer 12 jaar oud, ontdekt dat hij bepaalde talenten heeft en wordt door de plaatselijke heks de beginselen van de magie bijgebracht.

Als zijn eiland Gont wordt aangevallen door vijandelijke troepen, weet hij zoveel mist te maken, dat de vijand uiteindelijk afdruipt. Het heeft echter veel van zijn krachten gekost. Dit komt de wijze Ogion ter ore en hij neemt Ged onder zijn hoede. Uiteindelijk stuurt hij Ged naar een school voor magiërs. Dit is duidelijk een voorbeeld geweest voor de Harry Potter reeks van J.K. Rowling.

Machten van Aardzee doet enerzijds ouderwets aan, in de zin dat het speelt in een simpele wereld met magie die bijna lachwekkend is (de magiër oefent zijn magie voornamelijk uit door het uitspreken van spreuken en er zijn draken die spreken) maar anderzijds zitten er veel doordenkers in dit boek, die het toch weer uittillen boven een eenvoudig verhaal.

Nu is Le Guin toevallig behept met een groot schrijverstalent. Ze staat bovendien bekend als een feministe, ze heeft dan ook veel man/vrouw issues in haar boeken gestopt.

Maar ze heeft ook een bijzondere kijk op magie; ze stelt vragen bij de aanname dat magiërs altijd wijs en oud zijn, ze stelt dat je magie niet ongestraft kunt uitvoeren en ze geeft de macht van het woord een centrale rol.

De magiërs in opleiding wordt vooral bijgebracht dat zij hun vaardigheden, vooral die om dingen te veranderen in iets anders,  niet lichtvaardig mogen gebruiken:

“Maar je mag niets, niet één steentje, niet één korrel zand veranderen als je niet het goede en kwade kent dat er het gevolg van zal zijn. De wereld is in balans, in Evenwicht. De wijze kan door zijn macht tot veranderen en oproepen de balans van de wereld verstoren. Die macht is een hachelijke zaak, iets uiterst gevaarlijks. Zij moet het spoor van de kennis volgen en dienstbaar zijn aan de noodzaak. Licht ontsteken is schaduw werpen…”

En over de macht van het woord:

“Een magus heeft alleen maar zeggenschap over wat hem vertrouwd is doordat hij er de juiste en volledige naam van kent. En dat is goed zo. Was dit niet zo, dan zouden de verdorvenheid der machtigen of de dwaasheid der wijzen reeds lang geleden gepoogd hebben te veranderen wat niet veranderd kan worden, en zou het Evenwicht thans verstoord zijn geweest.”

Ged is jong en onbezonnen, en kan zijn impulsen niet bedwingen. Vanuit haatgevoelens voor een andere leerling gaat hij zijn boekje te buiten en roept per ongeluk een kwaadaardig ‘schaduwwezen’  op. De meestermagier weet dit wezen tijdelijk te bestrijden en laat daarbij het leven. Maar het wezen is aan Ged gekoppeld. Zodra Ged klaar is met zijn opleiding gaat hij daarom op pad om dit wezen te bestrijden, een queeste die de rest van het boek bestrijkt.

Bijzonder is dat Le Guin hier duidelijk maakt dat licht en donker (goed en kwaad) niet tegengesteld zijn aan elkaar maar complementair (het yin-yang principe uit het Taoïsme).

Machten van Aardzee is naast de beschrijving van een spannende queeste ook het coming-of-age verhaal van Ged, een verhaal dat niet ophoudt bij dit eerste deel van de serie.

Het boek doet aanvankelijk een beetje gedateerd aan (dat is het natuurlijk ook) en de vertaling was op sommige punten op zijn minst merkwaardig, maar ik heb deze boeken nu eenmaal in vertaling in de kast staan. Als je eraan wilt beginnen, lees dan als het even kan in de oorspronkelijke taal, want Le Guin schijnt erg mooi Engels te schrijven met veel alliteraties, die verloren gaan in de vertaling.

Ik ben gelukkig gezegend met een kinderlijke fantasie, waarbij niets onmogelijk is. Dat wil zeggen ik kan mijn rationele zelf ('ja hallo een draak, die ook nog kan praten?') loskoppelen en vanuit een kinderlijk soort openheid lezen. De auteur speelt daarbij wel een grote rol, want of ik erin mee ga staat of valt met de manier waarop het geschreven is. En Le Guin kan schrijven!

In het tweede deel van deze serie, De Tomben van Atuan (Tombes of Atuan), wordt de tweede hoofdpersonage uit de serie geïntroduceerd: Tenar, een meisje dat al heel jong wordt weggerukt uit haar familie omdat ze uitverkoren is te dienen als hogepriesteres van de Naamlozen en wordt gezien als de reïncarnatie van de eerste hogepriesteres Arha.

De geesten van deze goden leven onder de grond, onder een aantal tomben die in het landschap staan, in een labyrinth. Om de geesten niet te verstoren, mag er geen licht gemaakt worden in het labyrinth. De priesteressen die de Naamlozen dienen vormen een vrouwengemeenschap waarin politiek een grote rol speelt.

Hoewel dit tweede boek in eerste instantie weinig te maken lijkt te hebben met het eerste, merk je toch dat het verhaal dat begon in Machten van Aardzee meer diepgang krijgt, omdat de wereld waarin het speelt (een Archipel genaamd Aardzee bestaande uit een groot aantal eilanden) en zijn eigenaardigheden, steeds meer uitgewerkt worden. In de loop van het verhaal komen wel dingen uit het eerste boek terug en die krijgen nu ook betekenis. De Tomben van Atuan is opnieuw een coming-of-age verhaal, nu van Tenar.

Daarnaast is dit ook gewoon weer een erg spannend en gelaagd verhaal waarin uiteindelijk Tenar en Ged worden samengebracht. Het speelt zich voornamelijk onder de grond, in het donker, af wat een hele speciale beleving van het lezen gaf. Af en toe moest ik me er echt even van vergewissen dat ik gewoon in een normaal verlichte kamer zat!

Deze reeks heeft me ondertussen flink in de greep gekregen dus ik ga na een kleine adempauze zeker door met het derde en vierde boek Koning van Aardzee (Farthest shore) en Tehanu (Tehanu), die in vertaling ook weer gebundeld zijn in één boek.