George Saunders - Lincoln in de Bardo

George Saunders: Lincoln in de Bardo
vertaald van: Lincoln in the Bardo (VS, 2017)

Dat Lincoln in de Bardo wordt gezien als een experimentele roman, zou normaal gesproken genoeg voor mij zijn om er verre van te blijven. Ik was echter heel nieuwsgierig geworden naar dit boek, omdat het op vrijwel alle engelstalige eindejaarslijstjes van 2017 stond. Dan moet het wel iets bijzonders zijn/hebben toch?

Opvallend: het woord Bardo, onvertaald, in de titel. Want wie heeft daar ooit van gehoord? Ik in ieder geval niet. Is het wel een Nederlands woord? Het staat niet in mijn 3-delige Van Dale. Wikipedia schept maar voor een deel duidelijkheid, want daar staat:
"Bardo (Tibetaans, in het Sanskriet: antarabhãva, sambbavesi, wat letterlijk 'tussen twee' betekent) is een term uit het Tibetaans boeddhisme. Om de betekenis te omschrijven worden in Nederlandse vertalingen verschillende begrippen gebruikt: overgangstoestand, overgangsstadium, tussenstaat of tussentoestand."
Het is dus niet echt een nederlands woord, maar 'Lincoln in de tussenstaat' klinkt vrij beroerd, dus verstandig van de vertalers dat ze het hierbij hebben gelaten.

Die tussenstaat betreft in dit geval mensen die zijn overleden, maar het aardse nog niet hebben (kunnen) loslaten, en daarom als geest nog zijn blijven hangen op de begraafplaats. Die geesten verkeren in de veronderstelling dat ze slechts tijdelijk 'in de bardo' zijn, ze zijn ziek. Er wordt dan ook niet gesproken over doodskisten, maar 'krankenkisten', de wat vreemd aandoende vertaling van 'sickboxes'. De vertalers hebben het niet gemakkelijk gehad!

De geesten hebben allemaal een uiterlijk of innerlijk kenmerk die refereert aan iets uit het leven dat ze achterlieten. Zo loopt er een man rond met een enorme erectie, die op het moment dat hij stierf (een ongeluk, hij kreeg een balk op zijn hoofd) op het punt stond voor het eerst sex te hebben met zijn veel jongere vrouw. En een vrouw die wordt omringd door 3 lichtgevende bollen, representanten van haar drie dochters die ze niet kan loslaten.

De geesten praten met elkaar. Dat leidt tot een boek dat eruit ziet als een toneelstuk:

Deze dialogen worden afgewisseld door bladzijden met 'feiten' uit allerlei bronnen, werkelijk en verzonnen: die geven dus vooral aan hoe 'feiten' elkaar kunnen tegenspreken. Nee, het word je als lezer niet gemakkelijk gemaakt.

Als de jonge William (Willie) Lincoln, 9 jaar oud, overlijdt en wordt bijgezet in een crypte, kan zijn vader, president Lincoln, hem nog niet loslaten en bezoekt hem 's avonds in de crypte op een verlaten begraafplaats (dit schijnt wel op werkelijkheid gebaseerd te zijn)  waar hij het lijkje uit de kist haalt en in zijn armen neemt. Echter daardoor kan de jongen niet over naar de dood, maar blijft hangen in de bardo, wat voor kinderen verschrikkelijke gevolgen heeft. De geesten weten dit en proberen er alles aan te doen om ervoor te zorgen dat de vader zijn kind zal loslaten en de jongen de bardo kan verlaten. Zo 'treden' zij in (soms met velen) in de levende president, om te proberen zijn gedachten te beïnvloeden.

Omdat het verhaal speelt ten tijde van de burgeroorlog en er (dus) zowel slaven als soldaten in de bardo zijn (waarvan sommigen zich proberen te bemoeien met Lincoln), wordt dit boek in sommige besprekingen wel aangeduid als een boek over de burgeroorlog. Wat ik vergezocht vind.  Het is een boek over het leven en over de dood en het is met enorm veel verbeeldingskracht geschreven. Het is bijna fantasy.

Toch vond ik die soms ellenlange dialogen geen genot om te lezen, over het algemeen was het geen fijne leeservaring voor mij. En toch, en toch.......juist omdat het zo fantasievol is, bleven er ook veel beelden hangen. Het is al 3 weken geleden dat ik het uitlas, maar nog steeds zie ik hele scenes aan me voorbij schieten: engelen die proberen de geesten los te weken uit de bardo op een wel heel bijzondere manier, geesten die daadwerkelijk overgaan naar de dood, beschreven als: 'het door merg-en-been gaande vuurgeluid waarmee het bloeiende-licht-materieverschijnsel gepaard gaat'. En die scene van Lincoln met zijn dode zoontje in zijn armen.....met die geesten er omheen.....
Mijn waardering schoot van 3 naar 5 sterren en weer terug. Niet alles hoeft immers 'een fijne leeservaring' te zijn om toch een hoge waardering te krijgen. En daarbij: wat is eigenlijk een fijne leeservaring. Uiteindelijk kwam ik natuurlijk uit in het midden.
Ik hoop dat ik heb aangezet tot nieuwsgierigheid naar dit boek, want ik ben erg benieuwd naar andere 'leeservaringen'. Fijn of niet.