Christiane Ritter - A woman in the polar night

Tijdens de kerstdagen ben ik een poosje op Spitsbergen geweest. Niet alleen, maar met Christiane Ritter. Ik heb met haar het voortdurende donker beleefd, de ergste sneeuwstormen en de vreselijke koude, maar ook het daarna ontwaken van de natuur, door het contrast met de winter des te indrukwekkender, en mijn eerste noorderlicht.

Nee, natuurlijk ben ik er niet geweest. Of natuurlijk? Ik heb er een dubbel gevoel over. Aan de ene kant lijkt het me prachtig om er een keer te zijn, de natuur te beleven, de lange zomers wanneer het niet donker wordt en alles tot leven komt en de winters waarin het niet licht wordt. Noorderlicht te zien.
Maar aan de andere kant lijkt me de toeristische toeloop die het gebied (dit geldt voor het hele arctische en antarctische gebied) gekregen heeft geen goede ontwikkeling. En dit bedenk ik me nog meer na lezing van dit boek, waarin de kwetsbaarheid van zulke gebieden nog duidelijker naar voren komt, namelijk via een persoonlijk verslag van een vrouw die er blijvend door verandert.

Christiane Ritter (1897 - 2000) was een Oostenrijkse vrouw die op haar 36e, in augustus 1934, een jaar op Spitsbergen bij haar man Hermann Ritter gaat wonen. Hermann verblijft daar al drie jaar als jager en na het lezen van zijn dagboeken durft Christiane gehoor te geven aan zijn verzoek om hem een jaar te vergezellen. Ze is nog nooit op reis geweest, de inleider van het boek, Lawrence Millman, noemt haar een 'well-to-do hausfrau' maar ergens las ik dat ze schilderes was....de eerste duitstalige editie van haar boek gaat vergezeld van een aantal aquerellen van haar hand. Ze is ook moeder van een dochter, die ze achterlaat in Oostenrijk (ze heeft het verder niet over dit kind, wat ik wel een beetje vreemd vond).

Hermann heeft een hut op één van de noordelijkste fjorden (Wijdefjord) van Spitsbergen, een gebied wat Grahuken wordt genoemd. Christiane arriveert met een nogal romantisch beeld van haar nieuwe woonstede waar ze van plan is 'dikke boeken te gaan lezen bij de haard' en schrikt zich wild als ze ziet waar ze in terecht komt.

Christiane en haar man bij hun hut in de zomer

"....And then indeed I slowly discern in the distance a bleak, grey, long-drawn strip of coast and on it something that looks like a tiny box thrown up by the sea, which must be our hut."

Ze gaat er niet alleen met haar man bivakkeren, maar ze worden ook vergezeld door een maat van Hermann, Karl. Oorspronkelijk is het idee dat Karl bij Christiane blijft als Hermann voor een langere periode op jacht gaat, maar daar komt niets van terecht want de mannen gaan steeds gezamenlijk op pad, of Christiane gaat met ze mee.

Het boek is in de vorm van een dagboek geschreven en daardoor kun je heel goed zien hoe Christiane gaandeweg verandert. In het begin wil ze nog 'in control' zijn en probeert ze vast te houden aan haar eigen (huishoudelijke) kleine rituelen, maar dat moet ze al snel loslaten. Als Karl een blok ijs gaat halen om te koken en daar anderhalf uur voor nodig heeft:
"A new way of measuring time begins to dawn on me." 

Ook is ze ontdaan over de schijnbare nonchalance van de mannen, die weinig aan planning doen en leven van dag tot dag. Als blijkt dat er geen verse groenten zijn en de mannen dit nogal makkelijk wegwuiven:
"It is grotesque how carefree they are. Have they no thought for the long night, for the many months when everything will be frozen over? Are they really relying so firmly on hunter's luck? It makes me uneasy to think that, with so few vitamins in our stores, our lives depend entirely on hunting, on what the day happens to bring us; in fact, on accident. the men seem alien beings to me. Is it just levity, or does their serenity spring perhaps from a deeper wisdom that we Europeans have lost?"

De hut in de winter.....

Als de mannen voor langere tijd op jacht zijn in het midden van de winter (dan kunnen ze, omdat alles dichtgevroren is, makkelijker de fjorden oversteken) zit ze opeens alleen in een voortdurend donker en in verschrikkelijke sneeuwstormen, waarin ze ook nog moet proberen de hut toegankelijk te houden. Dan  leert ze langzaam in haar eentje 'alleen te zijn met de natuur';
"I am conscious of the immense solitude around me. There is nothing that is like me, no creature in whose aspect I might retain a consciousness of my own self; I feel that the limits of my being are being lost in this all-too-powerful nature, and for the first time I have a sense of the divine gift of companionship......And so I go on almost without consciousness, without any familiar object to hold on to, through the vast solitude, through the radiant twilight that has no shadows, through the unmoving timeless quiet."

Ik kan nog wel een tijdje doorgaan met citeren, maar het is onbegonnen werk, zoveel mooie poetische beschrijvingen van de overweldigende natuur en zoveel lyrische gedachten over wat het leven eigenlijk betekenis geeft. Haar eerste ervaring met het noorderlicht: het is zo mooi beschreven dat je er bijna van moet janken!

In de inleiding schrijft Millman:  "A year in the Arctic should be compulsory to everyone, she would say to friends and family, in fact almost everyone she knew, adding; "Then you will come to realise what's important in this life and what isn't."
Er allemaal heengaan, dat lijkt mij geen goed idee, maar wel: lees dit prachtige boek en beleef een stukje van wat Christiane daar zo blijvend veranderd heeft.

Oorspronkelijke titel: Eine Frau erlebt die Polarnacht (1938). Het boek werd lange tijd gezien als een standaardwerk over Arctische reizen, en zo heb ik het ook gevonden, toen ik op zoek was naar boeken over arctische ervaringen. Het is niet in het Nederlands vertaald.