Een indringende roman over een belangwekkend onderwerp

Maylis de Kerangal - De levenden herstellen (vertaalde fictie, 2015)
Oorspr: Réparer les vivants (FR, 2014)
In het engels verschenen als Mend the living (UK) en The Heart (US)

Dit is zo'n boek dat je iedereen wel in zijn handen wilt duwen: lees dit boek alsjeblieft!
Het is niet alleen prachtig om te lezen, maar het gaat ook nog over een onderwerp dat ons allemaal aangaat: orgaandonatie.

Het busje waarin Simon Limbres (19 jaar) en zijn twee vrienden van een nachtelijke windsurfsessie terugkeren verongelukt. Simon zit in het midden en heeft daarom geen gordel om. Hij vliegt met zijn hoofd tegen het raam en loopt zwaar hersenletsel op. Zo zwaar dat in het ziekenhuis blijkt dat hij zulke ernstige bloedingen in zijn hoofd heeft dat hij niet meer te redden is. Hij wordt hersendood verklaard. Dan volgt een race tegen de klok om te kijken of zijn ouders bereid zijn de organen van Simon af te staan voor donatie. Simon blijft ondertussen op de IC aan de apparatuur liggen, zodat de organen in goede conditie blijven.

Het zal vast niet het eerste boek over dit thema zijn, en ook niet het laatste. Het is wel een hele mooie, om meerdere redenen.
Het beschrijft alle betrokkenen bij het proces mét al hun (on-)hebbelijkheden: de ouders van Simon, Marianne en Sean, zijn zusje Lou, het hoofd van de IC Pierre Révol, de verpleegster van de IC Cordélia, de donorcoördinator van het ziekenhuis Thomas Rémige, de vriendin van Simon, de landelijke donorcoördinator en tenslotte ook de potentiële ontvanger van het hart van Simon en de chirurgen die voor de 'uitname' en de transplantatie zorgen.  Door hen allemaal zo van binnenuit te beschrijven, krijg je als lezer een beeld van hun rol en op welke manier zij denken over en betrokken zijn bij dit verblijven tussen leven en dood, want daar gaat dit boek feitelijk over. Over die bijna niet te duiden, niet te begrijpen zone tussen leven en dood.
Dat maakt dat je een heel genuanceerd, breed beeld krijgt van wat er allemaal gebeurt in die 24 cruciale uren, van het moment dat iemand hersendood wordt verklaard tot het moment dat de organen worden uitgenomen. De schrijfster heeft zich grondig verdiept in alles wat er in deze 'tussentijd' gebeurt en beschrijft zelfs hoe een 'uitname' (de operatie om de organen uit het lichaam te nemen) plaatsvindt en ook de transplantatie van het hart. Dat wordt heel eerlijk verteld, het wordt niet mooier gemaakt dan het is.

In Frankrijk hebben ze een donorwet die erg lijkt op wat wij hier wellicht ook zullen krijgen: wie zwijgt stemt toe, als je geen donor wilt zijn moet je dit expliciet vastleggen.
Ik had zelf al jaren in mijn registratie staan dat mijn nabestaanden hierover moeten beslissen, met het idee dat zíj met die keuze moeten kunnen leven.  Maar nu ik dit boek gelezen heb denk ik dat juist dit onmenselijk is: je mag hen op zo'n moment niet voor die keuze stellen. Het lezen hierover maakt voor mij helder hoe belangrijk het is een duidelijk ja of nee af te geven, en dit ook te bespreken met je nabestaanden.
Met een regeling waarbij je toestemt juist als je niets doet wordt dit toch moeilijker, omdat de meeste mensen deze discussie alsmaar uit zullen stellen en daarmee toch donor zijn.
Ik lees hier wel dat zelfs als je met donatie hebt ingestemd (lees: niet geregistreerd staat) nog steeds de nabestaanden bepalend zijn voor wat er gebeurt.
Overpeinzing van de donorcoördinator Thomas Rémige:
" 'denken aan de levenden', zei hij vaak, 'dat moet eerst, denken aan degenen die blijven'."
Hij had deze wijsheid geleend van Tjechov, uit het stuk Platonov: "Wat moeten we doen, Nicolas? De doden begraven, en de levenden herstellen."

Voor de ouders is het heel moeilijk te beseffen dat hun zoon dood is.  Vroeger was je dood als je hart ermee stopte, tegenwoordig ben je dood als je hersenen 'dood' zijn. Maar voor de ouders lijkt de jongen nog te leven, hij ademt immers nog, zijn hart slaat nog en zijn huid is nog roze en warm, levend. Dat hij in leven gehouden wordt door de apparatuur om hem heen is moeilijk te bevatten. De dood is moeilijk te bevatten. Wanneer ben je echt dood??
Een gesprek voeren over het afstaan van de organen van je kind, dat daar zo schijnbaar levend voor je ligt, dat is dan heel onwezenlijk.

Wanneer Thomas tegenover de ouders zit om voor het eerst met hen te spreken over orgaandonatie:
"Maar deze drie individuen kunnen dan wel één ruimte met elkaar delen, één tijd beleven, op dit moment bestaat nergens op deze planeet een grotere afstand dan tussen deze twee gepijnigde wezens en deze jongeman die voor hen is gaan zitten met het doel - ja, met het doel - toestemming te krijgen voor het verwijderen van de organen van hun zoon. Aan de ene kant een man en een vrouw die zijn meegesleurd door een schokgolf, van de vloer getild en tegelijk in een ontwrichte tijdsbeleving gestort - hun continuïteit werd onderbroken door de dood van Simon maar bleef toch continu verdergaan, als een eend zonder kop die rondjes rent over een boerenerf, knettergek -, een tijdsbeleving die was geweven uit pijn, een man en een vrouw op wier hoofd alle tragiek van de wereld zich concentreerde, en aan de andere kant die toegewijde, bedachtzame jongeman in zijn witte jas, erop voorbereid niet te hard van stapel te lopen bij het voeren van het gesprek, hoewel in een hoek van zijn hersenen het aftellen is begonnen, want hij beseft dat een hersendood lichaam achteruitgaat en dat er snel gehandeld moet worden - gevangen in die verwrongen situatie."
Uit dit citaat is af te leiden dat Kerangal schrijft in vaak zeer lange zinnen. Regelmatig zijn die zo maar een bladzijde lang.
Daarnaast past zij veelal een weelderig taalgebruik toe (in het bovenstaande citaat valt dit wel mee).
Ik ben dan wel zo'n lezer die zich daar normaal gesproken aan zou ergeren. Maar in dit geval heeft dit taalgebruik een functie: om de dood te bezweren, om het ondraaglijke draaglijk te maken. Ook de lange zinnen horen daarbij: door deze zinnen achter elkaar door te lezen, kom je in een soort roes. De roes waarin ook de nabestaanden terechtkomen, in het vacuum van de tijd.
Waarmee ik terugkom op mijn eerste zin, dat iedereen dit boek zou moeten lezen; want dit maakt wel dat het jammer genoeg niet een boek is dat iederéén gemakkelijk zal lezen. Je moet wel een beetje geoefende lezer zijn.

Dit neemt niet weg dat dit een prachtig boek is. Een boek dat alles heeft. Het laat je nadenken over het leven, over de dood. Het is bij vlagen filosofisch. Het is eerlijk. Het maakt duidelijk hoe dat nou gaat, beslissen over orgaandonatie. Het is menselijk. Het gaat over verdriet. Maar ook hoe het 'technisch' in zijn werk gaat. Maar de meest wonderschone, ontroerende scenes spelen zich juist af tijdens dit technische proces, in de operatiekamer.
Zeer indringend en indrukwekkend, om stil van te worden.







Dit boek won de "Wellcome prize for science writing" , als één van de weinige romans. 
Ook is er een film van gemaakt: Heal the living.

9 opmerkingen:

  1. Hele mooie bespreking! Ik zet 'm op het lijstje maar weet niet of ik op dit moment aan zo'n onderwerp wil beginnen.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het is wel een zwaar onderwerp, maar ik vond het niet echt heel zwaar om te lezen. Maar misschien is het anders als je kinderen hebt....

      Verwijderen
  2. Inderdaad een belangrijk, ingrijpend en boeiend thema! Komt op de lijst.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Hoi Joke, ik heb ook zo'n kop in het zand steek houding wat betreft orgaandonatie. Ik wil niet expliciet toestemming geven, maar je schrijft terecht dat de keus om het aan de nabestaanden over te laten het er ook niet makkelijker op maakt. Ik vermoed dat wegens de vele kwalen die ik heb, mijn organen sowieso niet voor donatie in aanmerking komen. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Boeiende bespreking. Ik kom zelf uit een familie waar orgaandonatie heel vanzelfsprekend is en waar we het juist een mooi idee vinden om na onze dood iemand te helpen. Ik liep dan ook al met een codicil rond in de jaren tachtig. Maar ik weet ook wel dat dit lang niet voor iedereen geldt en ik denk dat een roman, beter nog dan een betoog, kan laten zien wat de verschillende kanten zijn die aan het onderwerp zitten. Het is in ieder geval goed om er over na te denken.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik heb ook heel lang met zo'n codicil rondgelopen. Inmiddels ben ik wel een paar keer van gedachten veranderd, en na het lezen van dit boek toch ook weer.

      Verwijderen
  5. Het boek staat hier in de kast, maar ik heb het voor deze vakantie gereserveerd om te lezen omdat ik er de rust voor nodig had. Het lijkt me geen boek dat je er even snel tussendoor doet, maar waar je rustig de tijd voor moet nemen.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Verstandig Bettina. Maar hoewel het een zwaar onderwerp is, vond ik het niet heel zwaar lezen, ik denk juist door al die verschillende gezichtspunten.
      Wel heb ik dit boek bewust niet mee naar bed genomen voor mijn dagelijkse leesvoer 'voor het slapen gaan'. Dat leek me dan net weer iets te veel van het goede.

      Verwijderen