Simon Mawer - De glazen kamer

De Glazen kamer was het leesclubboek van januari, het boek bleek bij onze plaatselijke boekhandel te worden aangeraden maar ik had nog nooit van schrijver of titel gehoord.
Een onbekendheid die onterecht is, want dit boek bleek een onverwachte verrassing te zijn.

De glazen kamer uit de titel is het centrale scharnierpunt van dit verhaal;
we volgen het Tjechische echtpaar Viktor en Liesel Landauer. Landauer, de beroemde autofabriek. Zij laten in de stad Mesto een villa bouwen op een heuvel waarvandaan ze over de stad heenkijken. Mesto ligt in Moravië, een (toen) Duits-Tjechisch gebied in Tjechoslowakije.
Viktor heeft een duidelijk beeld voor ogen: de villa moet moderniteit uitstralen en anders zijn dan alles wat tot dan toe gebouwd is. Niet meer die bedompte victoriaanse huizen met hoekjes en gaatjes, donkere meubelen en zware fluwelen gordijnen, maar eenvoud, strakke lijnen, licht en transparant. Een huis dat naar de toekomst reikt.
Die villa wordt de Villa Landauer, ontworpen door de Duitser Rainer von Abt. Blikvanger van het huis is de glazen kamer: een ruimte die bijna de gehele benedenverdieping omspant, met over de hele breedte een glazen wand, die in delen open kan schuiven zodat binnen en buiten één worden.
In of via deze kamer (in elk hoofdstuk komt de kamer op de één of andere manier voor) lezen we over het huwelijk van Viktor en Liesel, hun (vaak beroemde) vrienden, hun kinderen. Viktor reist als directeur van de Landauer fabriek regelmatig naar Wenen, en ontmoet daar een vrouw met wie hij een (vooral sexuele) relatie opbouwt.

Het verhaal overspant een periode van eind jaren twintig (als de eerste tekenen van het nazisme te bemerken zijn) tot begin jaren negentig (het eind van het communisme in Tjechië). De tweede wereldoorlog speelt een belangrijke rol, vooral omdat Viktor joods is. Als Tjechoslowakije door de Duitsers wordt bezet, zien de Landauers geen andere oplossing meer dan vluchten; eerst naar Zwitserland en daarna naar Duitsland.
Het huis wordt ingenomen door de Duitsers, er wordt een SS-laboratorium gevestigd. Na de oorlog wordt het gebruikt als oefenruimte voor gehandicapte kinderen, tot de communisten vertrekken en er stemmen opgaan om van het huis een museum te maken.

Het boek is bedrieglijk eenvoudig geschreven, maar zit werkelijk vol thema’s; het huwelijk, bedrog, overspel, sex, eenzaamheid , geweld, onderdrukking, kunst, klassieke muziek. En geschiedenis natuurlijk, vooral die van Tjechoslowakije.
In het begin heb ik even moeten doorbijten, want dan is het voornamelijk architectuur wat de klok slaat; de ontstaansgeschiedenis van het huis en de achterliggende filosofie van het ontwerp wordt dan uit de doeken gedaan. Dat moet even, want daarmee wordt een basis gelegd waarop de rest van het verhaal is gebouwd. Daarna echter zitten we in het hoofd van de personages, voornamelijk Viktor en Liesel, en de vriendin van Liesel, de biseksuele Hanna die amoureuze gevoelens voor Liesel blijkt te hebben. Het boek wordt dan sterk plotgedreven en met een schijnbare lichtheid worden zware thema’s geraakt. De glazen kamer fungeert als metafoor, een bron van licht in een tijd van duisternis. Ik vond het een prachtig boek dat me erg aan een ander boek deed denken: De woeste kust van Bohemen van Jill Paton Walsh (het allereerste boek wat ik op mijn blog heb besproken).
Hoewel het verhaal nog heel lang in mijn hoofd bleef zitten, vond ik vooral opmerkelijk het gemak en eigenlijk ook de oneerlijkheid waarmee mensen met geld in tijden van dreiging en geweld de dans konden ontspringen, zich letterlijk vrij konden kopen. Omdat Viktor en Liesel vluchten maar Hanna, de vriendin van Liesel die ook een joodse man heeft, achterblijft wordt dit contrast nog eens extra pijnlijk duidelijk. Want Hanna komt bepaald niet ongeschonden uit de oorlog (net als de joodse minnares van Viktor), terwijl de familie Landauer in de Verenigde Staten een nieuw (rijk) leven opbouwt. Dit gegeven was het, waar ik na lezing nog heel lang over na heb lopen denken en voor mij, naast het plezier van het lezen, de grootste waarde van dit boek.

Overigens: het Landauer-huis is gebaseerd op een werkelijk bestaand huis nl. de Villa Tugendhat, eind jaren twintig ontworpen door Mies van der Rohe en nog steeds te bewonderen in het Tjechische Brno. Het was leuk om te zien in hoeverre de voorstelling die je je van het huis maakt bij het lezen, klopte met de werkelijkheid!


Boekgegevens:
Uitgeverij Anthos, 2009, 443
ISBN 9789041417015
Ik las dit boek: uit eigen kast