Toni Morrison - The bluest eye

Toni Morrison - The Bluest Eye (VS, 1970)
Vertaald als: Het Blauwste Oog (1994)

Ik had nog niet eerder iets van Toni Morrison gelezen, hoewel ik meerdere boeken van haar in de kast heb staan. Reden om er dit jaar in ieder geval één af te stoffen, waarbij de keuze viel op The bluest eye, Het blauwste oog.

Morrison, die bekend staat om haar strijdvaardigheid als het gaat om de positie van zwarte Amerikanen (ik weet eigenlijk niet meer of ik dit nog mag zeggen, zwarte Amerikanen). The bluest eye heeft dan ook een urgentie die op vrijwel elke bladzijde voelbaar is.
The bluest eye verscheen in de VS in 1970, maar werd in 1965 al geschreven. Ik denk dat het toen slechter gesteld was met de achterstelling van deze groep Amerikanen, maar ik vrees dat dit boek nog steeds een behoorlijk realiteitsgehalte heeft.

Het blauwste oog is een hartverscheurend verhaal, maar Morrison heeft al haar taalkundige hulpmiddelen ingezet om het voor de lezer draaglijk te houden.
Al in de 1e alinea geeft zij prijs dat één van de hoofdpersonen van dit boek, het zwarte meisje Pecola Breedlove, zwanger is van haar vader. De lezer kent Pecola nog niet, dus wordt niet meteen overdonderd door deze mededeling en kan er even aan wennen. Ondertussen wordt verteld hoe dat allemaal gekomen is.

Dit wordt verteld door Claudia, die met haar zusje Frieda bij Pecola op school zitten en min of meer met haar bevriend zijn. Claudia heeft een vrij naieve opmerkingsgave die onbedoeld soms komisch overkomt, terwijl het tegelijkertijd voor de volwassen lezer, die wél weet wat er bedoeld wordt met bepaalde opmerkingen, ook een beetje kan schrijnen.

Maar het belangrijkste middel dat Morrison in zet om de boel te schragen, is de taal. Die is superieur, van een bijzondere schoonheid die behoorlijk afsteekt tegen de uitzichtloze situatie van de zwarte Amerikanen waarop in dit boek de focus ligt. In het bijzonder van het ellendige leven van Pecola. Een meisje uit een armoedig, verscheurd gezin, waarvan de ouders het ook al niet getroffen hadden en je al aan voelt komen dat het Pecola niet beter zal vergaan. Zo'n meisje dat het wat intelligentie betreft niet heel erg getroffen heeft en door haar naïviteit betrokken raakt bij de meest vreselijke dingen. En altijd het mikpunt is, omdat haar kleren havenloos zijn, en vooral omdat ze lelijk is. Zo lelijk, dat ze het liefst van alles blauwe ogen wil hebben. Zodat ze knap zal zijn, en het leven haar toe zal lachen.

Je gunt zo'n meisje zo van harte een beter leven, maar het leven is meedogenloos. Als Pecola paardebloemen langs de weg ziet staan, vraagt ze zich af waarom het eigenlijk onkruid is, want het zijn toch prachtige bloemen? Maar toch worden paardebloemen vertrapt. Zo vergaat het Pecola ook. Een prachtig meisje van binnen, maar toch wordt ze vertrapt.

Gelukkig is daar nog de taal.

"De winter legde een knellende band van kou om ons hoofd en smolt onze ogen. We strooiden peper onder in onze kousen, smeerden vaseline op ons gezicht en staarden door de donkere ijskast-morgens naar vier gestoofde pruimen, glibberige klonten havermout en chocolademelk met een dik vel erop.
Maar we wachten vooral op het voorjaar, tuintjestijd.
Toen deze winter ten slotte verstijfd was tot een weerzinwekkende niet te ontwarren knoop, ontwarde iets of liever gezegd iemand hem toch. Iemand die de knoop ontrafelde in zilveren draden die ons inpakten en verstrikten, zodat we terugverlangden naar de saaie boel van eerst."

Een prachtig boek van een schrijfster waar ik zeker meer van ga lezen.


Toni Morrison (1931) ontving in 1993 de Nobelprijs voor de literatuur voor haar hele oeuvre.
The bluest eye was haar eerste roman. Andere bekende boeken zijn Beloved en Song of Solomon. Haar laatstverschenen roman is A Mercy uit 2008.
Ik las The bluest eye in de oorspronkelijke taal, maar de nederlandstalige uitgave (vertaald door Nettie Vink) uit 1994, die ik ook heb dus kon vergelijken, is ook uitstekend.