Leven van de lucht; over het basisinkomen

"Duurzaam geluk is: nergens anders willen zijn en niks anders willen doen dat je op dit moment aan het doen bent."

Ik had het zelf bedacht kunnen hebben, ware het niet dat Gerhard Horrman mij voor was. Het is een citaat uit zijn meest recente boek: Leven van de lucht; hoe een basisinkomen je leven totaal verandert.

In dit boek doet hij verslag van het eerste jaar van zijn eigen experiment met het basisinkomen: hij heeft 60.000 euro gespaard en keert zichzelf gedurende 5 jaar elke maand 1000 euro uit. Onvoorwaardelijk uiteraard, want het is zijn eigen geld. Wat gebeurt er dan met je? Ga je anders leven? Werk je nog? Dat wilde hij ontdekken.

Nu is zijn experiment niet helemaal zuiver, want zijn vrouw werkt parttime en verdient daarmee meer dan een basisinkomen. Maar daar doen we niet flauw over, want aan het eind van elke maand wordt netjes verantwoord hoeveel geld er binnen kwam en hoeveel er uit ging.

Er zijn uiteraard al eerder experimenten gedaan met het basisinkomen, o.a. in de VS en Finland, die hoewel ze geslaagd waren nooit hebben geleid tot brede invoering. Men vond het te duur of er moest eerst onderzoek worden gedaan naar de consequenties daarvan.
In 2016 mochten de Zwitsers zelfs per referendum aangeven of zij iets zagen in het basisinkomen. De uitslag was teleurstellend, want het werd door plm. 75% van de stemmers afgewezen. Hierbij zal meegespeeld hebben dat de overheid er zelf niets in zag (er zouden - te - hoge belastingen moeten worden ingevoerd om het te bekostigen). Veel tegenstemmers waren van mening dat het plan werken zou ontmoedigen en zou leiden tot een tekort aan vakmanschap.
Vorig jaar werd een experiment in Zweden gedaan, niet met het basisinkomen maar met een 6-urige werkdag in de zorg, voor hetzelfde inkomen als een 8-urige werkdag. Uitkomst: zeer geslaagd, alle deelnemers waren minder moe en gestresst en daarom ook minder ziek, ze hadden meer plezier in hun werk en waren ook produktiever. Toch kreeg het experiment geen navolging want wederom: te duur.

Horrman leeft al sinds hij zijn hypotheek is gaan aflossen in 2008 heel spaarzaam, hij kan het er dus gemakkelijk mee redden. Hij was tot een paar jaar geleden journalist bij een tijdschrift en moest daarvoor lange werkdagen maken, waarbij hij veel in de auto zat (en vooral ook: veel in de file stond). Nu hij dat niet meer hoeft te doen, maar zelf bepaalt hoe hij zijn dag besteedt, merkt hij dat hij veel beter in zijn vel gaat zitten, niet meer zo opgefokt reageert, meer ontspannen leeft.
Maar ook dat hij steeds minder zin heeft om uberhaupt nog te werken, en steeds kieskeuriger wordt in wat hij nog zou willen doen. Dat leidt tot een conclusie die hij ook al trok bij het spaarzaam leven: als iedereen dit gaat doen, loopt de boel (lees: de economie) hopeloos vast.
Hij denkt dan ook dat het  basisinkomen in eerste instantie vooral geschikt is voor bepaalde groepen, zoals het plan dat door Radar is geinitieerd om een basisinkomen beschikbaar te stellen aan 55-plussers die kansloos zijn geworden op de arbeidsmarkt, een soort onvoorwaardelijke ww-uitkering dus.  Over het breed invoeren van het basisinkomen zegt hij:

"Ik zeg tegenwoordig vaker 'ja' tegen dingen, maar ook veel vaker 'nee'. Zo bekeken is een gegarandeerd basisinkomen niet zomaar een ongevaarlijk en interessant experiment op het gebied van sociale zekerheid en menselijke waardigheid, maar eerder een maatschappelijke aardverschuiving met onvoorspelbare gevolgen. Geef je burgers in één klap zoveel financiële vrijheid, dan kan er echt van alles gebeuren en zet je in zekere zin de bijl in de basis van het hele systeem in de hoop dat de boom tenminste de goede kant op valt. Het invoeren van een soort basisinkomen zal dan ook niet zonder slag of stoot gaan en waarschijnlijk schoksgewijs verlopen. Volgens Martin Ford, auteur van The Rise of the Robots, is een vorm van gratis geld op termijn onontkoombaar, al verwacht hij dat de geesten pas rijp zullen zijn na de eerstvolgende grote economische crisis."

Zelf ben ik er een groot voorstander van. Een bedrag van 1000 euro is niet een bedrag waar een gemiddeld mens mee rond kan komen, dus dat iedereen stopt met werken geloof ik niet. Maar het is wel een bedrag waarmee je niet meer zo véél  hoeft te werken en dus iets kan doen wat minder oplevert maar meer bij je past. Of je kunt blijven doen wat je doet maar dan gedurende minder uren per week, zodat je meer tijd hebt voor andere dingen. Dat kunnen ook dingen zijn die maatschappelijk belangrijk zijn, zoals meer tijd hebben voor je kinderen of je - oude - ouders, vrijwilligerswerk, mantelzorg.
Ik denk dat iedereen een talent heeft (of meerdere) maar ook dat de meeste mensen dat talent nu niet benutten, omdat ze er geen werk van kunnen maken (letterlijk en figuurlijk).
Daarnaast zie je in toenemende mate protesten van werknemers in allerlei takken van dienst, wegens te hoge werkdruk. Uit een onderzoek van TNO/CBS (bron: Rijksoverheid) kwam in 2014 al naar voren dat 36% van het ziekteverzuim ontstond door werkstress, dat percentage zal nu ongetwijfeld hoger liggen. Uit datzelfde onderzoek: 1 miljoen Nederlanders kampt met burnoutklachten en 3 miljoen Nederlandse werknemers geven aan behoefte te hebben aan maatregelen tegen werkstress.

Ik las al eens eerder over het Basisinkomen (Rutger Bregman: Gratis geld voor iedereen, hiervan verscheen in 2016 een herziene editie). Die had ook concrete voorstellen om het basisinkomen te bekostigen, maar lang niet iedereen was overtuigd van de haalbaarheid hiervan.
Je kunt het ook anders aanpakken, en in plaats van geld te verstrekken, de lasten verlagen: gratis openbaar vervoer, gratis energie, gratis internet. Maar ook dat zie ik de komende jaren nog niet gebeuren.

Horrman: "Een onvoorwaardelijk basisinkomen is een vrijheidsinkomen, want het bevrijd je van geldzorgen en gepieker, en vergroot je keuzevrijheid (......). Zo bekeken draait het bij dit experiment niet om economische groei, maar om geestelijke groei. Doe je alles in het leven voor de buitenwacht of ben je juist bezig met je binnenwereld?"

Conclusie: we moeten het basisinkomen vooral vasthouden als oplossing voor de toekomst. Wie echter zichzelf op dit moment een meer ontspannen leven gunt, kan maar beter gaan sparen om tijd te kopen.