Irvin D. Yalom - Het raadsel Spinoza

Oorspronkelijke titel: The Spinoza Problem

Het raadsel Spinoza is, zoals ook de andere boeken van Yalom over filosofen, zoals de schrijver zelf zegt 'een ideeënroman'.
Yalom gebruikt in dit boek weer zijn vertrouwde procedé dat bestaat uit het gebruiken van een voertuig om de ideeën van een filosoof op lichtvoetige wijze onder de aandacht te brengen.
In het geval van Spinoza had Yalom het moeilijk, want er is maar weinig bekend van Spinoza, niet in het minst doordat deze denker en filosoof al op jonge leeftijd door de joodse gemeenschap van Amsterdam in de ban is gedaan. Hierdoor mochten de joden op geen enkele manier meer contact hebben met Spinoza.

Bij zijn bezoek aan het Spinozahuis in Rijnburg ontdekte Yalom toch iets wat hij kon gebruiken; dat de boeken en andere bewaard gebleven parafernalia van Spinoza in de tweede wereldoorlog waren geconfisqueerd door de nazi's, specifieker door de ERR: Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg.
Van deze Alfred Rosenberg bleek veel bekend te zijn en het is deze man die Yalom vervolgens gebruikt heeft voor zijn verhaal over Spinoza.

De stukken over Alfred Rosenberg, die beginnen in Estland in 1910 (Alfred is dan 16) worden afgewisseld met de stukken over Spinoza, die beginnen in Amsterdam in 1656. In de eerste helft van het boek wordt een mooi beeld geschetst van het Amsterdam in de 17e eeuw, en met name van de joodse gemeenschap in Amsterdam. Er wordt uitvoerig uitgelegd waarom Spinoza door deze gemeenschap in de ban wordt gedaan en hoe dit, in de fantasie van Yalom, zijn uitwerking had op Spinoza.  In de tweede helft vertrekt Spinoza naar Rijnsburg waar hij langere tijd zal wonen en wordt de opmars van Rosenberg in nazi-kringen nogal breedsprakig toegelicht.
Wat ook uitvoerig wordt uitgelegd zijn de denkbeelden van Spinoza, en wel zo uitvoerig dat je het idee krijgt dat je een serie lessen filosofie krijgt, op een tamelijk belerende manier.
Ik had hier wel een beetje een probleem mee.  Op zich is het interessant wat er over de filosofie van Spinoza wordt verteld, en ook knap, want de denkbeelden van deze belangrijke man voor de Verlichting in de Nederlanden en daarbuiten, zijn nogal lastig om te begrijpen. Yalom maakt er een begrijpelijk verhaal van, maar: te lang, te breedvoerig en te belerend voor een roman. Het haalt de vaart uit het verhaal en maakt er te veel een leerboek van.

Als roman, wat dit toch is,  vond ik dit boek dan ook minder geslaagd en dit maakt dat ik dit boek geen heel hoge waardering heb gegeven. Ik vond het zeker minder als zijn voorgaande boeken over Nietzsche (Nietzsches tranen) en over Schopenhauer (De Schopenhauer kuur).
Als een non-fictie boek echter vond ik het wel een interessant en knap boek.
Ik heb bij tijd en wijle flink door moeten ploeteren, maar daardoor heb ik nu wel een goed beeld gekregen van de denkbeelden van Spinoza, waarom hij zo belangrijk was voor een wending in ons denken en waarom het zo onterecht maar begrijpelijk is dat zijn eigen gemeenschap hem in de ban heeft gedaan.

Ik vrees dat ik met deze gemengde gevoelens niet uitblink in duidelijkheid over dit boek.
Zou je dit boek nu moeten (willen) lezen? Nee, als je op zoek bent naar een vlot vertelde roman waarin filosofie een rol speelt. Ja, als je meer wilt weten over de denkbeelden en het belang van Spinoza. Daarvoor biedt dit boek een mooie en begrijpelijke inleiding.