Intertekstualiteit en de klassieken

Over Wide Sargasso Sea en Jane Eyre

Voor de leesclub las ik Wide Sargasso Sea van Jean Rhys. Dit niet al te dikke boek (mijn engelstalige 'Student-version' was 168 blz. inclusief uitgebreide samenvatting, karakterlijst en notes) is een zgn. 'prequel' op Jane Eyre van Charlotte Brontë en gaat in op 'the mad woman in the attic': wie was die gekke vrouw, deze Bertha Mason, waarom is ze gek geworden?  Het is in 1964 gepubliceerd, ruim een eeuw na de publicatie van Jane Eyre.
Vanwege die relatie met Jane Eyre herlas ik ook deze klassieker, in een stokoude nederlandse vertaling van Clara Eggink. Clara Eggink (1906 - 1991) was dichteres, schrijfster en vertaalster en met name door haar poetische achtergrond las dit boek

ook in een oude vertaling nog heel fris.







Wide Sargasso Sea
Bertha Mason wordt geboren als Antoinette Cosway op Jamaica als dochter van een Creoolse vrouw uit Martinique en een engelse vader (kolonialist), Alexander Cosway, eigenaar van een  suiker-plantage. Als hij overlijdt laat hij alleen maar puinhopen na; de plantage is verloren gegaan na het afschaffen van de slavernij, het geld is erdoor gejaagd door de voortdurend dronken Cosway en her en der heeft hij bastaardkinderen verwekt. Hij laat zijn vrouw Annette en zijn twee kinderen Antoinette en haar lichamelijk en verstandelijk gehandicapte broertje Pierre in armoede achter. Ze worden gehaat in hun omgeving, niet alleen door het gedrag van Cosway, maar ook omdat ze door hun Creoolse achtergrond nergens bijhoren: niet bij de blanke Jamaicanen van engelse oorsprong en niet bij de donkere oorspronkelijke Jamaicaanse bevolking.

Annette hertrouwt met de rijke 'Mr. Mason' maar nadat een brand het landgoed van de Cosway's in de as legt en Pierre overlijdt, stort ze al snel psychisch in. Antoinette, haar hele jeugd al verstoken van enige vorm van ouderliefde, wordt naar kostschool gestuurd. Als ze daar af komt, blijkt ze 'verkocht'  aan de rijke Mr. Rochester. De zoon van Mr. Mason, Richard Mason, heeft Antoinette met een bruidschat aan Rochester beloofd. Antoinette trouwt en is daarmee haar erfenis kwijt. Ze wonen een tijdje op een ander Bovenwinds eiland, op het door Antoinette van haar moeder geërfde landgoed Granbois,  maar al snel raakt de emotioneel kwetsbare Antoinette, door Rochester Bertha genoemd, uit balans en de groeiende haat tussen de echtelieden doet haar bepaald geen goed.
Rochester neemt haar uiteindelijk mee naar Engeland, sluit haar op en de rest is bekend.

Intertekstualiteit
Wide Sargasso Sea wordt gezien als het schoolvoorbeeld van intertekstualiteit; niet alleen grijpt het terug naar Jane Eyre, het heeft er ook veel overeenkomsten mee en voegt er iets aan toe. Jane Eyre en Bertha Mason/Antoinette Cosway hebben op elkaar lijkende levens, alleen is de één (Jane) wel in staat om een geestelijk gezonde zelfstandige vrouw te worden en de ander (Bertha) niet. Wide Sargasso Sea wil uitleggen waarom dit is.

Het is een rijk en intens boek met een exotische, broeierige sfeer en staat bol van symboliek. Het is een post-koloniale roman die kritisch is ten aanzien van de slavernij, rassendiscriminatie en de rol van de vrouw.
Als je het leest als een op zichzelf staand boek, is het een prachtig geschreven sferisch boek met een rijke thematiek.
De klassieker Jane Eyre was ook een genot om weer te lezen (althans ik weet niet zeker meer of ik het ooit wel gelezen heb, want het kwam me allemaal niet meer zo bekend voor....).
Maar: lees je deze twee boeken samen, dan krijgen beide er een dimensie bij, ga je paralellen zien, overeenkomsten, diepere lagen. En lees je Jane Eyre opeens met een andere blik. Het wordt een rijkere leeservaring van beide boeken!
Of Rhys geslaagd is in haar poging de vraag over de 'mad woman' te beantwoorden, dat valt te bezien, maar ze heeft deze poging in ieder geval prachtig vormgegeven.

Als je in een leesclub zit
Wide Sargasso Sea is, vooral in combinatie met Jane Eyre, bij uitstek een boek voor je leesclub, omdat het enorm veel mogelijkheden voor discussie biedt. En een mooie aanleiding om weer eens een klassieker te lezen!

Jean Rhys
Jean Rhys (1890-1979) wordt op Dominica geboren als Ella Gwendolen Rees Williams uit een Schotse vader en een Creoolse moeder. Op haar 16e vertrekt ze naar Engeland en trekt een tijdje door Europa, levend als een bohemien. Ze schrijft vier romans. Pas 27 jaar na de vierde roman verschijnt Wide Sargasso Sea, waarmee ze beroemd wordt.

Wide Sargasso Sea is vertaald als Wijde Sargasso Zee.