Lees veel, vergeet het meeste wat je leest en wees traag van geest

Over Hoe te leven van Sarah Bakewell

Opeens was Montaigne in mijn leven; ik las over hem in het boek van Joep Dohmen en Maarten van Buuren: De prijs van de vrijheid. Ik las een uitgebreid artikel over hem en zijn werk Essays in een oud nummer van Filosofie magazine. En ik had opeens het boek van Sarah Bakewell in mijn handen.
Opvallend: er staat Een leven en niet Het leven van Montaigne. Wellicht om aan te geven dat Bakewell weliswaar het leven van Montaigne heeft gereconstrueerd, maar dat het net zo goed anders zou kunnen zijn geweest?

Via een aantal 'stellingen' van Montaigne, zoals die naar voren komen in zijn 'Essays' heeft Sarah Bakewell getracht het leven van Montaigne in kaart te brengen: wie was Montaigne, waarom had hij zo'n succes met de essays en hoe dacht hij zelf over Hoe te leven (NB dit is niet hetzelfde als: hoe moet ik leven). De titel van deze blogpost is één van de pogingen tot een antwoord op de vraag: lezen! Dat valt bij ons, lezers, natuurlijk wel in een goed potje.

Een uitspraak van Flaubert over Montaigne: "lees hem niet om je te vermaken, en evenmin om te worden onderricht. Nee, lees hem om te leven." heeft Bakewell op het spoor gezet "de renaissancevraag Hoe te leven als leidraad voor mijn weg door de wirwar van Montaignes leven en zijn literaire nalatenschap"  [te nemen].

Essayer: proberen; iets toetsen of proeven. Dit is wat Montaigne doet, de grote en kleine problemen onder de loep nemen. Eerst door allerlei citaten van veelal klassieke schrijvers op te sommen, maar al snel probeerde hij hierbij zijn persoonlijke betrekking tot het probleem te verwoorden. Dat persoonlijke, dat was in die tijd uniek en maakt hem tevens zo plezierig om te lezen, ook nu nog. Het persoonlijke maakt hem tijdloos. Dat hij daarbij zijn mening voortdurend uitstelt, maakt hem ook erg sympathiek; hij maakt duidelijk, dat hij de wijsheid niet in pacht heeft. In zijn voortdurende twijfelen herkennen we iets van onszelf, ik tenminste wel. Door zoveel onderwerpen die te maken hebben met 'hoe te leven' bij kop en kont te pakken, is Montaigne de vader van de levenskunst, een thema dat door latere filosofen tot een afzonderlijke discipline in de filosofie is gemaakt.

Montaigne was (volgens hemzelf) traag van geest maar als hij dan iets had begrepen, dan begreep hij het ook grondig. Bakewell:

"Montaigne zou goed model kunnen staan voor die moderne beweging voor 'onthaasting' die zich (op een ontspannen manier) heeft verbreid en die sinds haar aanvang aan het einde van de twintigste eeuw een soort cultus is geworden. Net als Montaigne maken haar aanhangers traagheid tot een moreel principe. De tekst die daarvoor de grondslag heeft gelegd is de roman Die Entdeckung der Langsamkeit van Sten Nadolny, waarin het leven wordt beschreven van de poolreiziger John Franklin, een man wiens natuurlijke tempo van leven en denken wordt afgeschilderd als dat van een bejaarde luiaard na een langdurige massage en een pijp opium. Als kind wordt Franklin uitgelachen, maar wanneer hij het Hoge Noorden bereikt, ontdekt hij dat die omgeving perfect bij zijn aard past: een plaats waar je de tijd kunt nemen, waar heel weinig gebeurt, en waar het van belang is eerst na te denken alvorens tot handelen over te gaan."

Opvallend vond ik de vergelijking door Bakewell van Montaigne met Shakespeare waarbij zij stelt:

"Zowel Montaigne als Shakespeare wist het bij uitstek moderne besef van onzekerheid over waar je thuishoort, wie je bent en wat je geacht wordt te doen in woorden te vangen, en daarom worden beiden ons wel voorgehouden als de eerste echte moderne schrijvers."

Het was een inspirerende rit, dit boek lezen. Maar wel een hele lange rit en jeetje wat heeft ze er onnoemelijk veel details bijgesleept. Soms iets te veel naar mijn smaak. Maar daar heb ik dan maar overheen gelezen. Het boek zit werkelijk propvol met geschiedenis, met literatuur, met psychologie, met filosofie, weetjes en anekdotes. Dat maakt het een rijk boek maar ook één die je niet in één keer helemaal kunt vatten.
Ik lees veel en ben traag van geest. En nu al weer vergeten wat ik allemaal in Bakewell heb gelezen.
Maar één ding is gebleven: een enorme zin in de Essays van Montaigne. Ik savoureer er nu af en toe één voordat ik ga slapen. Om straks eindelijk te weten: hoe moet ik leven? En het meteen weer in twijfel te trekken.

Oorspronkelijke titel:
How to live; or a life of Montaigne in one question and twenty attempts at an answer (2011)