Jenny Erpenbeck - Een handvol sneeuw

Oorspronkelijke titel: Aller tage abend (Duitsland, 2012). De vertaling is uit 2014.

Ik las weer eens Hoge Literatuur. Tenminste ik denk dat ik dat moet concluderen, als ik lees hoe lyrisch de recensies van dit boek zijn, en als ik kijk naar de stijl en opbouw van dit boek.  Zo schreef  'mijn' krant, de Volkskrant:

"Het bijzondere is niet het verhaal, maar de manier waarop Erpenbeck het vertelt. De knappe compositie, haar stijl en taal, die een geheel eigen klankkleur heeft, maken de roman tot een indrukwekkend geheel." (26-4-2014)

Ik heb er zelf wat bedenkingen bij. 'Het verhaal', dat is het verhaal van een baby van 8 maanden, geboren in Brody rond 1900. Dat behoorde toen nog bij Polen, tegenwoordig bij de Oekraine. De baby sterft door verstikking en de vraag die wordt gesteld is: wat als de moeder, de vader of de grootmoeder de baby had ingewreven met een handvol sneeuw? Dan was het meisje wellicht blijven leven en wat zou dat voor gevolgen hebben gehad voor de levens die hierbij betrokken zijn?
Vervolgens krijgt dit meisje vier denkbeeldige nieuwe levens en wordt in elk leven een stukje ouder. Op zich geen heel origineel gegeven.
Het is wel mooi uitgewerkt; de in totaal vijf levens bestrijken de gehele 20ste eeuw in het al genoemde Brody, in Wenen, Rusland en (Oost-)Berlijn en worden verbonden door een aantal 'rekwisieten' uit het leven van de vrouwen (zoals een 7-armige kandelaar, een trapje, een 20-delige Verzamelde Werken van Goethe). De vrouwelijke lijn is joods. Dat laatste is bepalend voor wat ik hier wil zeggen, want wat een ellende wordt hier over je heengestort. Het leven is verschrikkelijk voor deze mensen. Een door jodenhaters in stukken gehakt lichaam, doodgeschoten tieners, prostitutie, armoede die bijna leidt tot de hongerdood, de gesel van de russische  strafkampen. Nu mag het best een beetje somberen in een boek en ik hoef het ook niet in vrolijkheid dicht te slaan, maar hier is echt geen sprankje hoop te bekennen, en ook, nu we toch bezig zijn, geen sprankje humor. Het is allemaal zwaar, wreed en troosteloos. Alle hoofdpersonen zijn gedoemd te mislukken en leggen zich al te gemakkelijk neer bij hun lot.  Dat begon me behoorlijk tegen te staan.

Een tweede bezwaar vond ik dat de moeder uit het titelverhaal ook een dochter is van een moeder, en die moeder op haar beurt ook weer enz., terwijl alle vrouwelijke personages niet bij hun naam maar als 'dochter, moeder en grootmoeder' worden aangeduid. Bij de snel wisselende korte hoofdstukjes (met ook wisselende vertellers) wist ik het soms niet meer: over WELKE MOEDER hebben we het nu weer? Ik werd er kriegelig van. Ook was het me soms niet duidelijk wie er aan het woord was.

Daar staat tegenover dat ik wel een beetje begrijp waarom er zo lyrisch over stijl en taal wordt gedaan, die is vaak ook erg mooi. Maar kan bij mij ook weer ongeduld opwekken. Ik moet hier maar even een voorbeeld bij geven:

"Jaren geleden heeft de een het ene woord gezegd en de ander het andere woord, woorden hebben lucht in beweging gebracht, woorden werden met inkt op papier geschreven en in mappen opgeborgen, lucht is verrekend met lucht en inkt met inkt. Het is jammer dat je de grens niet kunt zien waar woorden van lucht en woorden van inkt in iets werkelijks veranderen en even werkelijk worden als een zak meel of een volksmenigte die in beroering raakt, even werkelijk als het geluid waarmee de bevroren botten van kameraad H. in de winter van 1941 in een kuil glijden, dat geluid klinkt zoals wanneer iemand houten dominostenen in een kistje teruggooit. Want als het maar koud genoeg is, klinkt iets wat ooit van vlees en bloed was net als hout."

Het is wel móói, maar ergens komt er bij mij ook iets in opstand. Ik ben denk ik toch meer iemand van de sobere zinnen.

Het einde van dit boek daarentegen vond ik dan wel weer erg ontroerend.
Tja, als ik dan toch iets zou moet samenvatten van deze warrige bespreking, dan is het dit nuchtere feit: dit boek heeft me bezig gehouden. Is dat een aanbeveling of juist niet? Ik zou het écht niet kunnen zeggen.