Michel Houellebecq - De kaart en het gebied

Michel Houellebecq volg ik al vanaf het begin, toen zijn boek De wereld als markt en strijd uit kwam (2000). Daarna steevast zijn boeken gelezen (met uitzondering van Mogelijkheid van een eiland, die wel in de kast staat maar nog niet gelezen).

Om iets te kunnen zeggen over De kaart en het gebied kan ik er niet omheen om ook iets over zijn vorige boeken te zeggen, of over zijn werk in het algemeen.

Michel Thomas, zoals hij eigenlijk heet, werd geboren in 1958 en woonde tot zijn 6e voor een groot deel in Algerije, waar zijn moeder vandaan kwam. Als 6-jarige werd hij door zijn ouders naar zijn grootmoeder van vaders zijde in Frankrijk gestuurd. Iets wat hij zijn ouders en vooral zijn moeder, nooit vergeven heeft. Oorspronkelijk opgeleid als landbouwkundig ingenieur, begon hij al snel literaire kritieken en poëzie te schrijven als Michel Houellebecq, de naam van zijn grootmoeder.

Zijn eerste grote literaire prestatie was een biografie van H.P.Lovecraft, waardoor hij in de Verenigde Staten bekend werd. Daarna volgde een beschouwing over het dichterschap en een poeziebundel maar het duurde nog tot 1994 voor De wereld als markt en strijd in Frankrijk verscheen. In Nederland kwam dit boek pas uit na het succes van zijn tweede roman Elementaire deeltjes. Elementaire deeltjes was de grote doorbraak van Houellebecq en hiermee werd hij door de media in een bepaalde hoek gezet waar hij met zijn volgende boeken Platform en Mogelijkheid van een eiland alleen maar verder in werd geduwd: een provocateur die shockeert. Een rassist, sexist, homofoob, nihilist. Een schrijver die controversieel is, reactionair, pornografisch en repulsief, maar ook: ontroerend, grappig, profetisch (in Platform wordt een thais vakantieoord gebombardeerd door islam-fundamentalisten) en sarcastisch.

Tot De kaart en het gebied.
Want dit boek wijkt af van zijn eerdere boeken. Die eerdere boeken waardeer ik door de directe stijl van Houellebecq. Die is hard van toon maar met een ondertoon die vaak inderdaad sarcastisch of villein is. Er zitten veel sex-scenes in zijn boeken, die puur vanuit lust worden beschreven, zonder liefde. Maar de eerlijkheid waarmee Houellebecq zijn verhalen vertelt, en waarmee hij de lezer een keiharde spiegel voorhoudt, die bevalt mij.

In De kaart en het gebied is het allemaal een stuk minder hard. Er zit nauwelijks meer sex in en de sex die nog wel beschreven wordt, is sex die ook uit liefde voortkomt, niet alleen meer uit lust. Het is allemaal milder in dit boek, maar de basisthema's van Houellebecq, de vervreemding en verveling van de moderne mens zijn er des te meer in verwerkt. Dat gaat weer gepaard met veel uitwijdingen over wat er niet deugt aan onze moderne maatschappij, soms genadeloos maar vaak ook wat lichter, en zeker met meer humor. Het zwarte is er af.

In De kaart en het gebied volgen wij de protagonist Jed Martin, een kunstenaar, in de fases van zijn kunstzinnige ontwikkeling. Geheel Houellebecq-eigen wordt de kunst hier op de hak genomen: hoe gemakkelijk is het om het publiek (en vooral de kunstkritiek) voor te houden dat het echte kunst is wat hier getoond wordt. Zelfs als de kunstenaar zelf er zijn twijfels over heeft. Creatieve uitingen die geen mens snapt: dat moet toch echte kunst zijn! Het is niet voor niks dat dit boek opent als Martin bezig is met een schilderij waarop Jeff Koons en Damien Hirst in een soort kitscherige amerikaanse westkust-omgeving rondhangen, en dat dit schilderij mislukt.
Er komen in de boek veel Franse bekendheden uit de kunst-en cultuurwereld, maar ook uit de politiek voorbij. Het sarcasme waarmee deze mensen worden besproken ontging mij vaak, omdat ze voor ons vrijwel onbekend zijn.
NRC heeft er daarom een LIJST van gemaakt, die was wel handig om soms als naslag te gebruiken.

Met Jed Martin gaat het, hoewel hij op een bepaald moment doorbreekt met zijn kunst en zich opeens een rijk man mag noemen, niet goed. Hij is een eenzame figuur, die zich herkent in de in verval geraakte schrijver Michel Houellebecq. Een prachtige vondst van Houellebecq, om zichzelf als personage op te voeren en vol zelfspot neer te zetten als een schim van de schrijver die hij was en zichzelf ten gronde richt door de drank en zelfmedelijden. Dat hij in het derde deel wordt vermoord, mag ik hier rustig verklappen want dat vormt in het boek geen verrassingselement. Hoe de moord uiteindelijk weer wordt teruggebracht tot de kunst, dat verklap ik niet, want dat vormt de finale stelling over kunst, zoals Houellebecq die gedurende het boek heeft uitgewerkt.

Heerlijk boek, ook voor wie de eerdere boeken van deze schrijver niet kon waarderen de moeite waard om te proberen.

Boekgegevens:
Uitgeverij Arbeiderspers, 2011, 343 pag.
Ik las dit boek als e-book, 320 pag.